《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》རྩོམ་མཁན་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཟེར་བ་མ་བརྟག་པ་རེད།

　　　དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བའི》བསྡུས་མིང་ངམ་ཡོངས་གྲགས་སུ《དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས》ཞེས་འབོད་ཅིང་འདིའི་ནང་དུ་ཐ་སྙད་ཉིས་ཁྲི་དྲུག་སྟོང་ལྷག་བསྡུས་ཡོད། འདི་ནི་སོག་པོའི་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས(1898--1972)1946ལོར་བརྩམས་ཤིང་། 1949ལོར་ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་གྱིས་སྦྱིན་བདག་གནང་སྟེ་ཤིང་པར་བརྐོས། ཤིང་པར་འདི་ནི་དེབ་གཟུགས་སུ་བསྐྲུན་པའི་བོད་ཀྱི་ཤིང་དཔར་ཐོག་མ་ཡིན་པར་མངོན་པས་བོད་ཀྱི་དཔར་གཞིའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཀྱང་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན། 1959ལོར་བློ་བཟང་ཆོས་འཕགས་དང་ཀྲང་ཁེ་ཅང་གཉིས་ཀྱིས་ཐ་སྙད་ཡོད་ཚད་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ནས་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན།

　　　སྔོན་ཆད་དག་ཡིག་འདི་ལུག་གཅིག་བྱིན་ན་ཡང་ཉོ་མི་ཐུབ་ཟེར་ལ། དགེ་རྒན་ཚོས་ཁ་བརྡ་ལས་ལ་ལས་རྟ་གཅིག་བྱིན་ནས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཉོས་པ་ཡང་ཡོད་སྐད། རྗེས་སུ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་ཐེངས་གཉིས་ལ་དཔར་བས་ལག་ཏུ་ཡོང་དཀའ་ན་ཡང་། རྟ་དང་ལུག་བྱིན་ནས་ཉོ་དགོས་པའི་ཚོད་གཏན་ནས་མི་འདུག རྗེས་སུ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ནི་བདག་དང་བདག་འདྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་དང་གནའ་བོའི་དཔེ་ཆ་ཀློག་པར་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཡོ་བྱད་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་ཤིན་ཏུ་གསལ་ཏེ་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་ལས་མངོན་བརྗོད་དང་། བརྡ་རྙིང་འཚོལ་མི་ཐུབ་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཡིན།

　　　《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》བྱུང་བས་ད་གཟོད་མི་རྣམས《དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས》དང་ཁ་ཐག་ཇེ་རིང་དུ་གྱུར། ཡིན་ན་ཡང《དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས》ཟེར་བའི་དག་ཡིག་དེ་ངས་གཏན་ནས་བརྗེད་མ་མྱོང་ལ། དེའི་བཀའ་དྲིན་ཡང་ནམ་ཡང་རྗེད་ཐབས་མེད། ད་ལྟ་རྒྱ་གར་ན་ཡོད་པའི་ན་གཞོན་ཕྱོགས་ལྷུང་ཅན་འགའ་རེས《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་བརྩམས་པ་མིན་པར་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ཡིན་པར་བཤད་པའི་རྗེས་སུ་གཡམ་ལ་རྒྱུགས་ཏེ་ད་ལྟ་བོད་ནང་དུ་དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་བྱེད་པ་ཤིན་ཏུ་མང་། དེ་བས་ངས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་། ཁོང་གི་བརྩམས་པའི་བརྡ་དག་མིང་མཛོད་སྐོར་ལ་རགས་ཙམ་གླེང་རྒྱུ་ཡིན།

གཅིག དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་མི་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་མིན་སྐོར།

　　　ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མཐོང་ལམ་དུ་མངོན་པའི་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནི་ཧོར་ཁང་ལགས་ཀྱིས་བྲིས་པའི་རྒྱས་བསྡུས་ཐུང་ངུ་གཉིས་ཡོད་པ་དེ་ལས་མེད། དེ་གཉིས་ཀྱང་མི་གཅིག་གིས་བྲིས་པ་དང་མི་མཚུངས་པར་མི་མཐུན་པ་ཕྲན་ཙམ་ཡོད་མོད་ང་ཚོས་སྤྱིའི་འགྲོ་སྟངས་བཞིན་ཁོང་གིས་བྲིས་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྗེས་མ་དེ་ཚད་ལྡན་དུ་བཟུང་ན་ལེགས།

　　　ཁོང་ནི་ས་ཁྱི་སྤྱི་ལོ1898ལོར་སུའུ་ལེན་རྒྱལ་ཁོངས་ཀྱི་སི་སྦིར་ཡ(སྦོ་རས་ཐུ)ཞེས་པའི་ས་ཆར་སོག་རིགས་ཀྱི་ཁྱིམ་ཚང་ཞིག་ཏུ་འཁྲུངས། ཁོང་གི་ཡབ་ཡུམ་གཉིས་ལ་བུ་གསུམ་དང་། བུ་མོ་གཅིག་བཅས་ཡོད་པའི་ནང་ནས་ཁོང་ནི་བུ་རྒན་པ་རྣམ་སྲས་ཀྱི་འོག་མ་སྟེ། ལོ་བདུན་བརྒྱད་ཙམ་ལ་དེ་གའི་མཚོ་ཁ་གླིང་ཞེས་བྱ་བའི་དགོན་པར་ཞུགས། དེར་ཡི་གེ་འབྲི་ཀློག་དང་ཆོས་སྤྱོད་ཁག་ཐུགས་འཛིན་གནང་ཞིང་། སོག་པོའི་སྐད་ཡིག་དང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཀྱང་སློབ་སྦྱོང་གནང་། ཆུར་རྐྱལ་བ་དང་། སྦེ་ག ཤེད་ཤུགས་རྩེར་སོན་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། བོད་དུ་ཕེབས་རྗེས་རྡོ་ཆེན་འདེགས་པ་གནང་བ་དང་། དབྱར་ཁ་སྐྱིད་ཆུ་རྒྱས་སྐབས་ཆུར་རྐྱལ་བ་སོགས་སྐབས་དེར་སེ་ར་དགོན་ནང་དུ་སྐད་གྲགས་ཡོད་པ་ཞིག་རེད། དགུང་ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ཙམ་ལ་ཕྱག་རོགས་ཁ་ཤས་བཅས་གསང་སྟབས་ཀྱིས་བྲོས་ཏེ་ཏཱ་ཁུ་རལ་དང་། ལན་ཀྲུའུ། ཟི་ལིང་སྐུ་འབུམ་སོགས་བརྒྱུད་ཕེབས་ཏེ་ལྷ་སར་འབྱོར་ནས་སེར་བྱེས་བསམ་བློ་ཁང་ཚན་དུ་ཞུགས། དགེ་བཤེས་མཆོག་གདན་སར་སློབ་གཉེར་མཛད་དེ་རིམ་བཞིན་རྫོགས་པས་ཏེ་གཙང་རལ་ལགས་སྟོད་པ་དང་། ཤིང་བཟོ་ཆེན་མོ་བ་འཆི་མེད་སྟོབས་རྒྱལ་ལགས་ཀྱི་བུ་སོགས་ལ་དཔེ་ཆ་འཁྲིད་གནང་བ་དང་། དེ་དག་ལ་དཔེ་མཚམས་སུ་བཞུགས་པ་སོགས་ལྷ་སའི་གྲོང་ཁྱེར་ནང་གི་སྦྱིན་བདག་རེ་ཟུང་ལ་འཚོ་བ་རྟེན་དགོས་བྱུང་།

　　　ཆུ་བྱ་སྤྱི་ལོ1933ཙམ་ལ་རྒྱ་གར་ནས་པཎྜིཏ་ར་ཧུ་ལ་ལྷ་སར་འབྱོར་ནས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལགས་དང་། དགེ་བཤེས་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པ་མཆོག་གཉིས་རྒྱ་གར་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་འདུག་ཀྱང་སྐབས་དེར་དགེ་བཤེས་ཉིད་མ་ཕེབས་མོད། ལོ་གཅིག་གཉིས་སོང་མཚམས་རྒྱ་གར་དུ་གནས་མཇལ་དུ་ཕེབས་པར་པཎྜིཏ་ར་ཧུ་ལས་མཐུན་རྐྱེན་རོགས་རམ་གང་ལེགས་ཞུས་ཤིང་། ཝ་ར་ན་སིར་ཕེབས་སྐབས་དགེ་བཤེས་མཆོག་བསྙུན་གཞི་ལྕི་ཙམ་བྱུང་ནས་སྨན་ཁང་དུ་ཡུན་རིང་བཞུགས། ཁམས་དྭངས་ནས་གནས་མཇལ་འཕྲོ་རྣམས་ལ་ཕེབས་ཏེ་ཀ་ལོན་སྦུག་ཏུ་བོད་ཡིག་གསར་འགྱུར་དཔར་སྐྲུན་བྱེད་མཁན་སྦ་བུ་མཐར་ཕྱིན་ལ་པར་ཞུ་དག་སོགས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་གནང་མོད། སླར་ཡང་ཕྱག་བསྙུན་ཏེ་ཕྱིར་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་རྒྱུད་སྨད་མཁན་ཟུར་སོག་པོ་མགོན་དཀར་སྐྱབས་དང་། སོག་པོ་དགེ་བཤེས་བསྟན་དར་ལགས་སོགས་དགེ་རྒན་དུ་བསྟེན་ནས་གཞུང་བཀའ་པོད་ལྔ་ལ་སྦྱངས། མེ་བྱི་སྤྱི་ལོ 1936 ཙམ་ལ་ཨ་རིའི་མི་སྦ་ནར་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་སྐད་སྒྱུར་དུ་སྦ་བུ་མཐར་ཕྱིན་ཁྲིད་ནས་ལྷ་སར་འབྱོར་ཞིང་། ཚ་རོང་དུ་བསྡད་ནས་བོད་དབུས་དང་། ཁམས་སྡེ་དགེ་སོགས་ས་གནས་གང་ས་ནས་བཀའ་བསྟན་སོགས་དཔེ་ཆ་མང་བོ་འཚོལ་བསྡུ་དང་། དཔར་འདེབས་ཀྱིས་ཨ་རིར་འཁྱེར་རྒྱུའི་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་སྐབས་དགེ་བཤེས་མཆོག་སྦ་བུ་མཐར་ཕྱིན་དང་སྔར་ནས་ཞལ་འདྲིས་ཡོད་སྟབས་དཀར་ཆག་ཕྱོགས་སྒྲིག་གི་རོགས་རམ་མཛད།

　　　ཁོང་གི་མཛད་སྤྱོད་ནི་རང་བཞིན་དྲང་ཞིང་གང་བསམ་དྲང་བོར་གསུང་ཞིང་སློབ་གཉེར་ལ་བརྩོན་འགྲུས་གནང་ནས་ཆོས་རྫུའི་རིགས་གཏན་ནས་མི་གནང་མཁན་ཞིག་ཡིན། ཁོང་ཞལ་འདོན་གནང་བ་སོགས་མིས་མཐོང་སར་ཆོས་གཟུགས་མཛད་མཁན་ཞིག་མིན་ཀྱང་གོང་དུ་ཞུས་པ་ལྟར་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པར་དད་པ་ཆེན་པོ་མཛད་ནས་ཇོ་ཁང་སོགས་ལ་གནས་གཟིགས་དང་། ཞབས་བསྐོར་དུ་ཡང་ཡང་ཕེབས།

　　　དེ་ནས་ཁོང་གིས་གདན་སར་མུ་མཐུད་སློབ་གཉེར་གནང་ནས་སེར་བྱེས་མཁན་པོས་དགེ་བཤེས་ལྷ་རམས་པ་གཏོང་བའི་མིང་རྟགས་བསྩལ་ཏེ་ལོ་འཁོར་ཆོས་ར་འགྲིམས་མུར་སྐུ་རླུང་གི་སྙུན་གཞི་ཕོག་སྟེ་ལྷ་རམས་ལོ་འཁོར་ཀྱང་ལོ་གཅིག་སོང་རྗེས་ཁོང་གི་སྙུན་གཞི་དྭངས་ནས་སྤྱི་ལོ1940ལྕགས་འབྲུག་ལོར་སྲིད་སྐྱོང་རྭ་སྒྲེང་ལ་ཆོག་མཆན་ཞུས་ནས་ལྕགས་སྦྲུལ(སྤྱི་ལོ1941)ལ་ལྷ་རམས་འཕར་མ་གཏོང་བ་གནང་། བོད་མེ་ཕག1946ལོར་སྲིད་སྐྱོང་སྟག་བྲག་དང་། སྲིད་སྐྱོང་ཟུར་པ་རྭ་སྒྲེང་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་འགལ་བ་ཇེ་ཆེར་སོང་ནས་སེར་བྱེས་མཁན་པོ་དགེ་བཤེས་བསྟན་དར་ལགས་ཀྱང་གྲྭ་ཚང་ནང་ཁུལ་དུ་ཟིང་ཆའི་དབང་གིས་རྐྱེན་འདས་སུ་སོང་བར་ཐུགས་ཕམ་ཆེན་པོས། མཁན་པོ་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་བཀྲོངས་པའི་དགོན་པར་བསྡད་མ་བསྡད་ཁྱད་པར་མི་འདུག་གསུངས་ནས་དགོན་པར་མ་བཞུགས་ཤིང་། 1948ལོར་ལྷ་ས་ནས་དགེ་བཤེས་མཆོག་གིས་ཧོར་ཁང་ལ་ཕྱག་བྲིས་གནང་བ་དེའི་ནང་ཁོང་རང་ཉིད་སྡོམ་པ་ཉམས་སོང་བས་ལྷ་སའི་ཁྱེད་ཚོའི་གཟིམ་ཤག་ནང་ནས་ཟུར་དུ་ཁང་བ་གཅིག་ཀྱང་གཡར་དགོས་ཞེས་འཁོད་པ་འབྱོར་བྱུང་།①

　　　བོད་ས་གླང་སྤྱི་ལོ1946ལོར་ལྷ་སར་རྒྱ་མི་ཕྱིར་འབུད་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་བཟོ་སྐབས་དགེ་བཤེས་མཆོག་ལའང་འབའ་པ་ཕུན་ཚོགས་དབང་རྒྱལ་དང་། སྐབས་དེའི་ལྷ་སྡོད་གོ་མིན་ཏང་དོན་བྱེད་ཁྲུའི་སློབ་གྲྭའི་དགེ་རྒན་རྒྱལ་རོང་བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་གཉིས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་མ་ཟད། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ལ་དམར་བོའི་ལྟ་བ་གཏིང་ཟབ་ཡོད་པ་རེད་ཟེར་བ་སོགས་ཉེས་མིང་སྣ་ཚོགས་བཏགས་ཏེ་ཕྱིར་འབུད་གཏོང་ཉེ་དུས་ཧོར་ཁང་སྤུན་ཉེ་ངོ་ཤེས་སོགས་ཀྱིས་ཐབས་ཤེས་སྣ་ཚོགས་བྱས་ནས་ཕྱིར་འབུད་ཁོངས་སུ་ཕེབས་མ་དགོས་ཙམ་བྱུང་འདུག

　　　ལྕགས་ཡོས་སྤྱི་ལོ1951ལོར་བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་ཐོབ་སྟེ་ལྷ་སར་རྩོམ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གསར་འཛུགས་མཛད་པར་དགེ་བཤེས་མཆོག་ཀྱང་རྩོམ་ཞུར་གདན་ཞུ་གནང་བ་ལྟར་དུས་དེ་ནས《བོད་ལྗོངས་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར》ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་གནང་། དེའི་དུས་ཁོང་ལ་སྐུ་ཟླ་དང་། བུ་ཕྲུག་གསུམ②བཅས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཐུགས་འཁུར་གནང་རྒྱུ་སོགས་སྐུ་ངལ་ཆེ་ཙམ་ཡོད། རྗེས་སུ་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འགོ་ཁྲིད་ནས་ཁྱེད་རང་དགུང་ལོ་བདུན་ཅུར་ཉེ་བས་ཕྱག་ལས་ལ་ཕེབས་མ་ཐུབ་པའི་སྐབས་གཟིམ་ཁང་ལ་ངལ་གསོ་བསྐྱོན་ན་འགྲིག་ཅེས་གསུངས་ཀྱང་། ཁོང་གིས་ང་མི་གྲལ་ནས་འབུད་རྩིས་བྱེད་ཀྱིན་འདུག་གསུངས་ཏེ་ལས་ཁུངས་ལ་ཆད་མེད་ཕེབས་ནས་མུ་མཐུད་ཕྱག་ལས་ཧུར་བརྩོན་གནང་བ་མ་ཟད། དུས་མཚུངས་ཁོང་ལའང་གསར་བརྗེར་ངོ་རྒོལ་པ་དང་། སུའུ་བཟོ་བཙན་དབང་རིང་ལུགས་པའི་གསང་ཉུལ་ཟེར་བ་སོགས་མ་ཉེས་ཁ་གཡོག་གིས་ཡུན་རིང་བོར་དགག་པ་དང་། འཐབ་རྩོད། ཟུར་བཀག་བཅས་དཀའ་སྡུག་ཆེན་པོ་མྱོང་དགོས་བྱུང་།

　　　བོད་ཆུ་བྱི་སྤྱི་ལོ1972ལོ་སྟེ་དགུང་ལོ་བདུན་ཅུ་དོན་ལྔར་སྐུ་གཤེགས། གཤེགས་རྗེས་བོད་ལྗོངས་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འགན་འཁུར་བ་དམ་པ་ཉིད་ཀྱི་བཞུགས་སར་ཕེབས་ཏེ་ཁོང་གི་ནང་མི་བུ་ཕྲུག་ཚོར་སེམས་གསོ་དང་སྦྲགས་དགའ་ཉེ་གྲོང་བ་ཚང་འཛོམས་སར་ནག་ཉེས་གང་ཡང་མི་འདུག་ཅེས་གསུངས་ཏེ་དཀར་འདོན་བྱས་ཤིང་། རྗེས་སུ་མྱ་ངན་ཚོགས་འདུའང་འཚོགས་པ་རེད③ཅེས་གསལ་ཞིང་ད་དུང“རྒྱ་བོད་སློབ་བུ་རྣམས་ལ་མཁོ་བའི་སློབ་དེབ་ཇི་སྙེད་ཅིག་བརྩམས་དང་རྩོམ་བཞིན་བདའ④”ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ན་ཁོང་གིས་སློབ་དེབ་མང་བོ་ཞིག་བརྩམས་ཡོད་པར་ངེས་མོད། ད་ལྟ་ང་ཚོས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་ནི《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》ཁོ་ནའོ། །

　　　ཁོང་ནི་བོད་ན་མིང་གྲགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་སོག་པོ་དགེ་བཤེས་ཤིག་རེད། གལ་ཏེ་ཁོང་བོད་ཅིག་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བྱས་ན་ད་ལྟའི་ན་གཞོན་དག་གིས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལྟ་བུའི་གདེང་འཇོག་བྱ་ངེས་ཡིན། ཡིན་ན་ཡང་། ཁོང་སོག་པོ་ཞིག་ཡིན་པས་དོ་སྣང་བྱ་མཁན་དེ་འདྲ་མེད། ཐ་ན་ཁོང་ལ་རྗེས་དྲན་བྱ་མཁན་ཡང་ཧོར་ཁང་ཕ་བུ་གཉིས་མ་གཏོགས་ད་སྔ་མཐོང་མ་བྱུང་། དེ་ཡང་ཁོང་ལ་ཆོས་ནོར་གཉིས་ཀ་མེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་རེད། དང་བོ་ཆོས་མེད་པ་ནི“ཁོང་ཆོས་ལ་མི་དགའ་མཁན་ཞིག་དང་དམར་བོའི་ལྟ་བ་འཁྱེར་མཁན་ཞིག་རེད། ཁོས་མེ་མདའ་ལ་མཛུབ་མོ་བཙུགས་ནས་སྐྱབས་གནས་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ཞེས་མང་བོ་བཤད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད་དེ། དངོས་གནས་སྐྱབས་འདི་རེད། འདི་ཨམ་ཕྲག་ནང་དུ་བཅུག་ནས་ཕྱིན་ན་ལ་འཕྲང་ཆུ་གསུམ་ག་ལ་བར་ཐུག་ན་སྐྱབས་ཐག་ཆོད་འདིས་སྐྱབས་ཀྱི་རེད་ཟེར་མཁན་གྱི་དགེ་བཤེས་ཤིག་ཡོད་པ་རེད⑤ ”རྗེས་སུ་ཐེག་ཆེན་ཁས་ལེན་དེ་འདྲ་བྱེད་ཀྱིན་མེད་པས་ཁོང་ལ་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བ་ཞེས་བཏགས་པ་དེས་ཀྱང་གསལ་བོར་ཤེས་པ་རེད། །ལྷག་པར་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས། “བོད་ལ་སྔོན་མ་གསང་སྔགས་ཁས་མི་ལེན་མཁན་བྱུང་བ་ལོ་རྒྱུས་ནང་བྲིས་མེད། རྗེས་སུ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་གསང་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་ཁས་ལེན་གྱི་མེད་པར་གསང་སྔགས་ཀྱི་ལྷ་ཡང་མུ་སྟེགས་པའི་ལྷ་ཡིན་པ་དང་། གསང་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་དེ་ཡང་མུ་སྟེགས་པའི་ཆོས་ལས་ཤཱཀྱ་མུ་ནེའི་ཆོས་མིན་པར་འདོད་པ་ཡིན⑥”གསུངས་པས་དེ་ནི་དགུང་ལོ་མཐོན་པོའི་དུས་སུ་དམ་ཚིག་ཉམས་ནས་ཆུང་མ་ལེན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད་སྙམ།

　　　ཡིན་ན་ཡང་། ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་གྱིས“ཁོང་གིས་མདོ་ཁོ་ན་མ་གཏོགས་གསང་སྔགས་ལ་ཐུགས་སྣང་ཆེན་པོ་མ་མཛད་པར་གསང་སྔགས་ནི་མདོ་ཕྱོགས་མ་ཉམས་པའི་ཐབས་ཤེས་ཙམ་ཞིག་རེད། དཔེར་ན་བྱང་ཕྱོགས་སོ་བདུན་དང་། སྟོང་ཉིད་བཅུ་དྲུག་སོགས་ལྷའི་ཕྱག་ཞབས་ཀྱི་གྲངས་དང་སྦྱར་ནས་ཚིག་དོན་བརྟན་པོ་གནས་ཐབས་མཛད་པ་ཡིན་འདྲ། སྔགས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དབང་བསྐུར་བ་དང་། གཏོར་ཟོར་འཕེན་པ། སྦྱིན་སྲེག ལྷ་ཀླུ་གཞི་བདག་ལ་བརྔན་པ། མོ་རྒྱག་པ། པྲ་ཕབ་པ། ལྷ་ཕབ་པ། བསང་གཏོང་བ་སོགས་ལ་འཕྱ་དམོད་མཛད་ཅིང་། ཁོང་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་ཚེ་དབང་ཙམ་ཡང་མི་ཞུ། གཞན་གྱིས་དབང་བསྐུར་བ་སོགས་ལའང་ཟུར་ཟ་གནང་བ་བླ་མ་ཚོས་ཀྱང་གསན་ཡོད། དཔེར་ན། དགོན་གསར་རྩེ་རིན་པོ་ཆེས་རྒྱུན་དུ་དབང་ལུང་སོགས་མང་བོ་གནང་གི་ཡོད་ཅིང་། ཁོང་གིས་བཀའ་ཆོས་མ་ཚུགས་གོང་དུ“ད་ཡང་དེ་རིང་འདིར་ང་ཚོས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་བླ་མས་དངུལ་ལེན་བྱེད་ཀྱི་ལས་ཀ་དེ་བྱེད་དགོས་རེད” ཅེས་སྐུ་རྩེད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་གསུང་གི་ཡོད་འདུག⑦” ཞེས་གསུངས་པས་ན་ཁོང་གི་ལོ་ན་གཞོན་དུས་ཆོས་ཁས་ལེན་མི་ལེན་གྱི་སྐོར་ལ་སྐད་ཆ་སྣ་ཚོགས་བཤད་ཅིང་རིམ་བཞིན་ཐེག་ཆེན་ཁས་མི་ལེན་པ་དང་གསང་སྔགས་ཁས་མི་ལེན་པའི་ལྟ་བ་བཟུང་མྱོང་ན་ཡང་རྗེས་སུ་སྔགས་ལ་སྦྱངས་པས་དེ་སྔའི་ལྟ་བ་དེ་ཡོངས་སུ་འགྱུར་བས་ཧོར་ཁང་ལ་སྐད་ཆ་དེ་འདྲ་གསུངས་པ་ཞིག་ཏུ་མངོན།

　　　ཁོང་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལྟ་བ་ག་འདྲ་ཡོད་མེད་སྐོར་ནི་ཧོར་ཁང་གིས། “ཁོང་ལ་ཁག་གཅིག་གིས་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་འཛིན་མཁན་དུ་བརྗོད། དགེ་བཤེས་མཆོག་རྒྱ་གར་སོགས་ཡུལ་གྲུ་རྒྱ་ཆེ་སར་ཕེབས་མྱོང་བ་དང་། ཐོག་མར་ཕ་ཡུལ་ནས་ཕེབས་དུས་སུའུ་ལེན་ལ་གསར་བརྗེ་བྱས་ཚར་བས་ཁོང་ལ་མཐོང་ཐོས་ཀྱི་ཉམས་མྱོང་ཡོད་སྟབས་བཤད་སྒྲ་དགའ་ལྡན་དཔལ་འབྱོར་ལགས་སུ་སྤྱི་ལོ1942ལོ་ཙཱམ་ལའང་ད་ལྟའི་བོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་འདིར་འགྱུར་བ་ཡོང་གི་རེད། བླ་བྲང་དང་། དགོན་པ། སྐུ་དྲག་སོགས་ཀྱིས་ཕ་གཞིས་དང་། མི་སེར་ཉར་ནས་སྡོད་ཐབས་མེད། སོ་སོའི་འཇོན་ཐང་ལ་གཞིགས་པའི་ལས་ཀ་ཡོང་བ་དང་། ཡུལ་ལུང་ཡར་རྒྱས་སུ་འགྲོ་གི་རེད་གསུངས་འདུག ད་དུང་མི་དམངས་ཡར་ལངས་ན་མང་ཉུང་ཐུག་པས་གནས་ཐབས་མེད་ཅེས་གསུངས་འདུག དགེ་བཤེས་མཆོག་གིས་རྒྱུན་དུ་ཆོས་ངོ་མ་བྱེད་དགོས་ན་ཁག་པོ་རེད་ཅེས་ཡང་ནས་ཡང་དུ་གསུང་གི་ཡོད⑧”ཡིན་ན་ཡང་ཁོང་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཞེས་སྐད་གྲགས་ཆོད་པ་རེད། ཁོང་སྐྱ་སེར་བབས་པ་ནས་ཆེས་ཐབས་སྡུག་གི་འཚོ་བ་རོལ་ཏེ། དེའི་དུས་ཁོང་ལ་དོ་སྣང་བྱེད་མཁན་ཧོར་ཁང་མ་གཏོགས་མེད་པའི་བཟོ་ཡོད་པ་རེད། དེ་བས་ཁོང་ལ་ཆོས་ནོར་གཉིས་ཀ་མེད་པ་ཆགས་པས་ན་སྡིག་སྨྲེ་འདི་ལྟ་བུ་མི་འདོན་ག་མེད་བྱུང་།

　　　ཁོང་ནི་བསམ་བློ་གསར་བ་དང་རིགས་ལམ་གསར་བ་ལ་དགའ་བ་ཞིག་སྟེ་ཐེག་ཆེན་དང་གསང་སྔགས་ཁས་མ་བླངས་པ་དང་དམར་བོའི་ལྟ་བ་ལ་ཤུགས་ཆེན་སྤྲོ། དེ་ནི་ཁོང་གིས་ཐེག་ཆེན་དང་གསང་སྔགས་ལ་སྦྱངས་པ་མཐའ་མ་ཆོད་པའི་རྟགས་ཤིག་ཡིན་ན་ཡང་། བསམ་བློ་གསར་བ་དང་ལེན་གྱི་ཆ་ནས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལས་ཀྱང་བརྒལ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་མཚན་སྙན་ནི་འཛིན་གྲྭ་གཏུགས་དང་སྙན་ངག་རི་མོ་བཅས་ལས་རྒྱས་ཤིང་། རྗེས་སུ་དེབ་དཀར་དང་གསེར་གྱི་ཐང་མ་ཀླུ་སྒྲུབ་དགོངས་རྒྱན་ལས་རྒྱས། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་མཚན་སྙན་ནི་ཁོང་ནི་རིགས་ལམ་ལ་མཁས་པའི་ཆ་ནས་རྒྱས་ཤིང་ལྷག་པར་ལྟ་བའི་ཆ་ནས་ཀུན་གྱིས་དོ་སྣང་མི་བྱེད་ག་མེད་ཆགས་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་ཁོང་གིས་ངག་ནས་བཤད་པ་ལས་དེའི་སྐོར་གྱི་དཔེ་ཆ་ཅི་ཡང་བྲིས་མེད་པ་དེ་ནི་ཁོང་གི་ལྟ་བ་དེ་འདྲ་བརྟན་ཆགས་ཤིག་མིན་པ་མཚོན་པ་རེད། རྗེས་སུ་ཁོང་གི་སྙན་གྲགས་དག་ཡིག《དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས》ལས་རྒྱས་པ་སྟེ་གལ་ཏེ《དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས》བརྩམས་པ་མིན་ན་ཁོང་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱིས་བརྗེད་ངེས་རེད།

　　　དེ་ལས་བལྟས་ན་ཁོང་ནི་ཅོ་ནེ་མཆེད་པ་ཨ་ལགས་ཀྱིས།“མིང་འདོགས་ལ་དགེ་བཤེས་བྱེ་བྲག་པ་ཟེར། རྗེས་མ་དགེ་བཤེས་གཏོང་དུས་ཀྱག་ཀྱག་བྱས་ཏེ་སྨད་ནས་རྩིས་པའི་ཨང་དང་བོ་ཟེར་གྱི་འདུག ཁོང་གིས་སེ་ར་ལ་དམ་བཅའ་བཞག་པའི་སྐབས་དུ་ཧོར་ཁང་སྲས་སྐུ་ཞབས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་རེད། དེ་དུས་ཁོང་གིས་དགེ་བཤེས་གཞན་དག་ཚོ་ལ་དེ་རིང་སྦྱིན་བདག་ཕེབས་ནས་གཏོང་སྒོ་གཏོང་གི་རེད། ང་དམ་བཅར་སྡོད་སྐབས་ཚ་ཞེ་དྲག་མ་རྒྱབ་རོགས་ཟེར་བ་རེད། བྱས་ནའི་དགེ་བཤེས་ཚོས་ཀྱག་ཀྱག་སྦྱིན་བདག་ཡོད་ས་ལ་ཚ་མང་བོ་བརྒྱབ་པ་རེད། དེ་འདྲའི་འདོད་གཏམ་ཡོད་མཁན་ཞིག་རེད⑨”གསུངས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་གཏན་ནས་ཡོད་ཚུལ་མི་འདུག་པས་སྐད་ཆ་དེ་མི་ཁོང་ལ་མི་དགའ་བའི་ཆགས་སྡང་གི་སྐད་ཆ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བོར་མཚོན་འདུག

གཉིས། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》ཇི་ལྟར་བརྩམས་པའི་སྐོར།

　　　དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་ཚིག་མཛོད་དེ་ནམ་ཞིག་ནས་རྩོམ་པའི་དབུ་བཙུགས་པ་ཤེས་མི་ཐུབ་ན་ཡང་མི་ལོ་བཅུ་གསུམ་ཟད་པར་གསུང་བ་ལ་བལྟས་ན་མ་མཐའ་ཡང་ལོ་བཅུ་གསུམ་འགོར་བ་ཤེས་ཐུབ་ལ། ཧོར་ཁང་གིས“ང་རང་དང་མཇལ་བའི་སྐབས་ནས་ཀྱང་ཚིག་མཛོད་བཟོ་བ་གནང་རྩིས་ཀྱིས་ཚིག་རྣམས་གསོག་བསྡུ་གནང་གི་འདུག”ཞེས་གསུངས་ཤིང་ཧོར་ཁང་བྱམས་པ་བསྟན་དར་གྱིས་ཁོང་གཉིས་འཕྲད་པའི་དུས་ནི1936ཙམ་ཡིན་ཟེར་ཞིང་སྐབས་དེར་ཚིག་མཛོད་སྒྲིག་བཞིན་པའི་དུས་རེད། ཧོར་ཁང་གིས་སྤྱི་ལོ1946ལོར་ཚིག་མཛོད་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པར་བཤད་ཅིང། 1949ཤིང་པར་དུ་བསྐྲུན་ནས་ཡོངས་སུ་གྲུབ། དེ་བས་ན་ཁོང་གིས་ཚིག་མཛོད་དེ་རྩོམ་པའི་དབུ་ཚུགས་པ་ནི་སྤྱི་ལོ1934ལ་འཁེལ་ཡོད།

　　དེའི་སྐོར་ཧོར་ཁང་གིས་གསལ་བོར་གསུངས་ཡོད་དེ། “《དགེ་བཤེས་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པས་བརྩམས་པའི་བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》ཞེས་བྱ་བའི་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་དེ་དགེ་བཤེས་མཆོག་ཐོག་མར་ང་རང་དང་མཇལ་བའི་སྐབས་ནས་ཀྱང་ཚིག་མཛོད་བཟོ་བ་གནང་རྩིས་ཀྱིས་ཚིག་རྣམས་གསོག་བསྡུ་གནང་གི་འདུག འོན་ཀྱང་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་སློབ་གཉེར་གནང་རྒྱུ་དང་། གཉིས་ནས་མཐུན་རྐྱེན་གྱིས་དབུལ་བ་མ་ཟད་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་རིང་སྔར་ཕྱོགས་སྒྲིག་གནང་བ་དེ་ཚོ་ཡང་ཐེངས་གཅིག་འཐོར་གྱར་དུ་སོང་བ་བཅས་ཀྱིས་ལུས་འདུག⑩”དེ་བས་རྒྱ་གར་ནས་བྷ་བུ་མཐར་ཕྱིན་གྱིས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཚིག་མཛོད་བསྒྲིག་པར་གདན་ཞུ་གནང་བ་ཡང་ཁོང་གི་ཚིག་མཛོད་ཅིག་སྒྲིག་བཞིན་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ངེས་ཤིང་ཁོང་གིས་སྒྲིག་བཞིན་པ་དེ་བྷ་བུ་མཐར་ཕྱིན་སོགས་ཀྱི་ཚིག་མཛོད་དེ་མ་གདན་ལྟ་བུར་གྱུར་པ་ཡང“དེ་ཚོ་ཡང་ཐེངས་གཅིག་འཐོར་གྱར་དུ་སོང”བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དེ་ལ་ཐུག་ཡོད་པ་འདྲ། འོན་ཀྱང་། ཧོར་ཁང་གིས“ང་རང་གིས་སླར་ཡང་ཚིག་མཛོད་འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་བོད་ཡིག་ཤེས་མཁན་ཀུན་ལ་སྐོམ་པ་ཆུ་འདོད་ལྟར་ཡོད་པས་ནན་ཆེར་གསོལ་བ་བཏབ་པར་ཁོང་གིས་གསུང་དོན། ཚིག་མཛོད་བཟོ་བར་ང་ལ་གདེང་ཚོད་ཆེན་པོ་གཅིག་ནི་སོག་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱི་ཚིག་མཛོད་ཆེན་པོ་གཅིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་གཞི་བྱས་ཏེ་བཟོ་རྒྱུ་ཡིན་གསུངས་པ་དང་། ད་དུང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་དཔེ་ཆ་གཞུང་པོད་ལྔ་དང་། རིག་གནས་ཆེ་ཆུང་ཚང་མར་རྟོག་ཞིབ་ཞུས་དག་ཀྱང་མཛད་དེ་ཕྱོགས་སྒྲིག་གིས་བོད་མེ་ཁྱི་སྤྱི་ལོ1946ལོར་ལེགས་པར་གྲུབ་སྟེ་ཤིང་དཔར་དུ་བརྐོས།⑴ ”ཞེས་གསལ་བོར་གསུངས་འདུག་པ་དེ་ནི་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་རེད་སྙམ།

　　　ཧོར་ཁང་བྱམས་པ་བསྟན་དར་གྱིས1949ལོར་ཤིང་པར་ལེགས་པར་གྲུབ་པར་བཤད་ཅིང་། སྐབས་དེར་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་སྐྱ་སར་བབས་ཤིང་། “1951ལོ་ནས་དགེ་བཤེས་མཆོག་ཉིན་ལྟར་བོད་ལྗོངས་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར་ལས་ཁུངས་ལ་ཕྱག་ལས་གནང་བར་ཕེབས་ཀྱི་འདུག ཞོར་དུ་མུ་མཐུད་ནས་ཤིང་པར་གྱི་བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ་པར་འདེབས་དང་བོད་ཤོག་གི་དེབ་བཟོས་ནས་ཚོང་བ་གནང་བཞིན་འདུག ཁོ་བོ་ཡང་དགེ་བཤེས་མཆོག་གིས་པར་འདེབས་གནང་སར་ལྟད་མོ་བལྟ་བར་འགྲོ་གིན་ཡོད། ཁོང་གིས་པར་འདེབས་གནང་རྗེས་ཧོར་ཁང་གི་ཐོག་ལྕོག་ནུབ་ཀྱི་སྟེང་ལ་བཀྲམ་ནས་སྣག་ཚ་སྐམ་པ་གནང་གི་ཡོད⑵”ཅེས་གསུངས།

　　　ཁོང་གིས་རྣམ་ཀུན་ང་བོད་ཡིག་ལས་སོག་ཡིག་ལེགས་པ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་གསུངས། ལྷག་པར་བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་ཐོབ་རྗེས་ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གིས་ཚིག་མཛོད་དེ་རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་དུ་དཔར་སྐྲུན་གནང་བ་བཅས་ལ་བརྟེན་ད་ལྟ་རང་ཅག་ཀུན་ལ་ཕན་ཐོགས་ཆེ་ཞིང་འཛམ་གླིང་གང་སར་ཁྱབ་ཡོད། ”ད་དུང་ཁོང་གིས་སྐུ་ཚེའི་མཇུག་ཏུ་ལས་ཁུངས་དང་ཁྱིམ་གྱི་མཛད་བྲེལ་ལ་མ་བལྟོས་པར་སྔར་གྱི་ཚིག་མཛོད་དེར་ཁ་གསབ་ཚིག་མཛོད་ཅིག་གསར་སྒྲིག་གནང་རྒྱུའི་དགོངས་བཞེས་ཀྱིས་བྲེལ་བརྩོན་ཆེན་པོས་མིང་ཚིག་འཚོལ་བསྡུ་དང་། གསོག་འཇོག ཞིབ་འཇུག་བཅས་མཛད་ནས་རྒྱུ་ཆ་གང་འཚམས་ཤིག་གྲ་སྒྲིག་གནང་ཟིན་ཡོད་རུང་ཧ་ཅང་བློ་ཕམ་པ་ཞིག་ལ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཟེར་བའི་ནང་ཁུལ་ཟིང་ཆའི་སྐབས་སུ་ཁོང་གི་ནང་མི་བུ་ཕྲུག་ཚོས་འཇིགས་སྣང་མ་བཟོད་པར་ཡིག་ཆ་དེ་རྣམས་མེར་བསྲེག་གཏོང་དགོས་བྱུང་འདུག

གསུམ། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་བར་གྱི་འབྲེལ་བ།

　　　འདིར་ཆེད་དུ་བཤད་དགོས་པ་ཞིག་ནི་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་མིན་དེ་སྟེ། དེ་ཤེས་ན་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བའི་སྐོར་ལ་ངེས་ཤེས་ཡོང་བར་ཕན་པ་ཡོད་པ་རེད། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་མི་མང་བོ་ཞིག་གིས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་སྐོར་ལྒིང་ཡོད་ཅིང་དེ་ལས་སྣང་རའི་དགེ་འདུན་བཟོད་པས“དེའི་རྗེས་ཧོར་ཁང་གི་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དག་ཡིག་རྩོམ་མཁན་དེ་ངའི་ནང་ལ་སླེབས་སོང་། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་དང་ཁོང་གཉིས་ཧ་ཅང་དགའ་ས་རེད⑶”ཞེས་གསུངས་ཡོད།

　　　དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་འབྲས་སྤུངས་སྒོ་མང་ཀླུ་འབུམ་ཁང་ཚན་གྱི་ཡིན་ཞིང་། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་སེ་ར་བྱེས་པ་གྲྭ་ཚང་གི་རེད། ཁོང་གཉིས་གྲོགས་པོར་གྱུར་པའི་དུས་ནི་ར་ཧུ་ལ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་ཁོང་གཉིས་ཕྱག་རོགས་སུ་གདན་དྲངས་པ་ནས་ཡིན་ཏེ། དགེ་སློང་རིག་འཛིན་དབང་བོས“རྒྱ་གར་ནས་པཎྜིཏ་ར་ཧུ་ལ་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་བསམ་ཞིབ་གནང་བའི་ཆེད་བོད་ལ་ཐེངས་གཅིག་ཕེབས་བའི་སྐབས་ཁོང་ཆུ་སྲིན་ཤར་ལ་བཞུགས་ཡོད་པ་རེད། དེ་དུས་སོག་པོ་ཆོས་གྲགས་དང་ཁོང་གཉིས་གྲོགས་པོ་ཆགས་པ་རེད⑷”གསུངས། ཁོང་གཉིས་གྲོགས་པོར་ཆགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དགའ་ཕྱོགས་འདྲ་ཞིང་ལྟ་བ་མཐུན་ཕྱོགས་ཆེ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་རེད།

　　　ལ་ལས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སློབ་མ་ཡིན་པར་བཤད་ཀྱང་དེ་ནི་ནོར་འཁྲུལ་ཁོ་ན་སྟེ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་དགེ་ཆོས་གཉིས་བསམ་བློ་མཐུན་པའི་གྲོགས་པོ་རྙིང་བ་ཡིན་པས་རྒྱུན་ཏུ་འབྲེལ་འདྲིས་ཆེ། རྒྱུན་ཏུ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་སར་ཕེབས་ནས་བགྲོ་ལྒིང་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་དེ། དགེ་སློང་རིག་འཛིན་དབང་བོས“ང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་སྐུ་མདུན་ལ་བཅར་བའི་སྐབས་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དང་ཁོང་གཉིས་དབུ་མའི་སྐོར་ལ་བཀའ་མོལ་ཞིག་གནང་གི་འདུག⑸”ཅེས་གསུངས་ཡོད་ལ། རཀ་རས་ཀྱང། “ཉིན་ཅིག་ཧོར་ཁང་གཅེན་པོ་ཡིན་ནམ། ཧོར་ཁང་དུ་བཞུགས་པའི་སོག་པོ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཤག་ཏུ་ཕེབས་ནས། དགེ་ཆོས་རིན་པོ་ཆེ་འདུག་ཟེར་བས⑹”དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་སར་རྒྱུན་ཏུ་ཕེབས་པ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ལ་མི་དགའ་བའི་ཅོ་ནེ་མཆེད་པ་ཨ་ལགས་ཀྱི་གསུང་ན་ཡང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། དེ་བཞིན“ཧོར་ཁང་དང་རཀ་ར་རིན་པོ་ཆེ་ལ་ཐོག་མའི་དུས་སུ་ངོ་སྤྲོད་གནང་མཁན་ཡང་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་རེད⑺”དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་རང་གི་སློབ་མ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་ཡང་གསལ་ཏེ། དེས་ཁོང་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པ་དེ་མཚོན་ཡོད།

　　　དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་བཙོན་དུ་བཟུང་རྗེས་ཁོང་གི་སློབ་མ་དང་གྲོགས་པོ་སྐོར་ཞིག་གིས་རང་རང་ལ་ཆག་སྒོ་འདྲ་ཡོང་སྙམ་ནས་དོགས་ཟོན་བྱས་ཏེ་རྒྱང་བཀྱེད་མོད། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ལ་འགྱུར་བ་མེད་པའི་ཚུལ་ནི་དགེ་སློང་རིག་འཛིན་དབང་བོས། “ང་ཚོ་ཆག་སྒོ་འདྲ་འཁྲི་མི་འོང་ངམ་བསམ་ནས་ཟོན་བྱས་ཏེ་བཅར་ཐུབ་མ་སོང་། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་མཚམས་མཚམས་ལ་ཕེབས་ཀྱི་རེད⑻”གསུངས་ཡོད། ལྷག་པར་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་དེབ་ཐེར་དཀར་བོ་དེ་ཧོར་ཁང་གིས་སྦྱིན་བདག་བྱས་ནས་པར་དུ་སྐྲུན་དུས་དེའི་འགན་ཡོད་ཚད་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་འཁུར་ཡོད་དེ། “བར་ཆད་ཀྱི་དེབ་དཀར་རྩོམ་འཕྲོ་ཅན་དུ་ལུས་པ་དེ་པར་བསྐྲུན་ཐད་མེ་མོ་ཕག(1947)ལོ་ང་རང་མདོ་སྨད་དུ་བསྐྱོད་དགོས་ཀྱིས་སྡོད་ལོང་མ་བྱུང་བའི་བར་དེར་ཁོ་བོས་ཆེད་མངགས་ཞུས་པ་བཞིན་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པས་འགན་བཞེས་གནང་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན།⑼”

　　ལྷག་པར“དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ལགས་བཙོན་ཁང་ནས་གློད་པ་ཁག་ཁུར་གནང་མི་ཁ་ཤས་བྱུང་ཡོད་པ་ལས་གཅིག་ཀྱང་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཡིན⑽”ཞེས་ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་གྱིས་གསུངས་ཡོད།

བཞི། དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བརྩམས་པར་འདོད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་སྐོར།

　　　དེ་ཡང་ཨ་མདོ་བའི་ཕྱོགས་ཞེན་ཅན་གྱི་ན་གཞོན་སྐོར་ཞིག་གིས《སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས》དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། 《བརྡ་དག་མིང་ཚིག་གསལ་བ》དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ཟེར་བ་ནི་ཤེས་ཡོན་ཅན་གྱི་སྡེ་ནས་བྱུང་བའི་ངོ་ཚ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན། ལྷག་པར་ང་ཚོ་དབུས་གཙང་བ་དང་སོག་པོ་མཁས་པ་དག་ལ་ཁ་སྐྱེངས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཨ་མདོ་བ་ཡིན་པས་ཨ་མདོའི་ཕྱོགས་ཞེན་ཆེ་བ་དང་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་སོག་པོ་ཡིན་པས་ན་གཞོན་དེ་དག་བོད་དང་ཨ་མདོར་ཞེན་ཆེ་ཁུལ་གྱིས་རང་མཚང་རང་གིས་བྲུས་ཏེ་དགའ་ཀྲོག་ཀྲོག་བྱེད་པ་དེ་རེད།

　　　ད་དུང་རེ་འགའ་ཞིག་དེ་བས་ཀྱང་ཐལ་ནས《དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས》དང《ཐོན་མིའི་ཞལ་ལུང》ཡང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ཞེས་ཁོང་འཛུམ་དབང་མེད་དུ་འཆོར་བའི་སྐད་ཆ་ཡང་རྒྱུན་དུ་ཐོས་རྒྱུ་ཡོད་པ་རེད། དེ་དག་ནི་རྣམ་དཔྱོད་བྲལ་བའི་ན་གཞོན་བླུན་པོ་གཡམ་ལ་རྒྱུགས་པའི་ངག་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པས་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཏིལ་འབྲས་ཙམ་ཡང་མེད་ན་ཡང་། ཆུ་སྣ་གར་ཁྲིད་འགོག་པའི་ཕྱིར་ཏུ་ཅུང་ཟད་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ།

　　　1 དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་མིང་མཛོད་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ཟེར་བ་དག་གིས་གཞི་གཟུང་ས་གཅིག་ནི་དག་ཡིག་དེའི་སྔོན་འགྲོ་དང་མཇུག་གི་ཚིགས་བཅད། སྲིད་པའི་ཐ་སྙད་ལམ་ནས་སྲིད་པའི་འགྲོར། །སྲིད་ལས་འདས་པའི་དབྱིངས་སུ་ཁྲིད་མཛད་པ། །སྲིད་གསུམ་འགྲོ་བའི་ས་མཁན་ཆོས་ཀྱི་རྗེ། །སྲིད་ཞིའི་རྣམ་འདྲེན་རྡོ་རྗེ་གདན་པར་འདུད། །རྒྱ་ཆེན་རྒྱལ་ཁམས་ཀུན་གྱི་རིག་པའི་དབྱིག ། མི་འཇིག་ དུས་བཞིའི་མཐར་ཡང་བསྲུང་བའི་སླད། །གངས་རིས་བསྐོར་བའི་མཛོད་དུ་ལེགས་བསྡུས་པའི། །སྔོན་བྱོན་ལོ་པཎ་དེ་དག་ཕྱག་གི་ཡུལ། །ཞེས་དང། རིགས་མཐུན་མི་ཡི་འགྲོ་བའི་སེམས་ཀྱི་འོད། །ཕན་ཚུན་འཕྲོ་བའི་རྒྱུན་ལམ་ཉག་གཅིག་དེ། །ལུས་ངག་རྣམ་རིག་སྲད་བུར་ཟུང་འབྲེལ་བའི། །ཐ་སྙད་གློག་གི་སྐུད་པ་འདི་མཐོང་ནས། །གཡར་བོའི་ཕ་ཡུལ་གངས་ཅན་བོད་ལྗོངས་སུ། །རྒྱུན་རིང་གནས་བའི་མགྲོན་ལ་རྒྱུས་ཆེ་བས། །གནའ་བོའི་བརྡ་དང་ཕྱིས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀུན། །ཐོར་བུ་སྡེབ་ཏུ་བསྡུས་ཏེ་བྲི་བར་བྱ། །ཞེས་པའི་ཚིགས་བཅད་འདི་དག་གི་རྩོམ་སྟངས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་རྩོམ་སྟངས་དང་མཚུངས་པས་ཡིན་ཟེར།

　　　དེ་ནི་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མ་ཤེས་པ་སྟེ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱི་རྩོམ་སྟངས་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཤེས་པར་དེ་ལྟར་ཁ་ཚོན་གཅོད་པ་ནི་གཡག་ཞར་གྱིས་རྩྭ་ཟོས་པ་ལས་མ་འདས་པས་སོ། །གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ཀྱང་རིག་པ་གསར་བ་དང་རྩོམ་སྟངས་གསར་བ་ལ་དགྱེས་པས་དཔེ་གསར་བ་དེ་ལྟར་བཀོལ་མི་བཀོལ་ལ་སོམ་ཉི་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་མ་རེད། གཙོ་བོ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ལགས་ཀྱིས་རྩོམ་སྟངས་ག་འདྲ་ཞིག་ཡིན་མིན་ལ་དཔྱད་དགོས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་སྟེ་ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མཐོང་ ལམ་དུ་དགེ་བཤེས་ཆོས་གྲགས་ལགས་ཀྱིས་སྙན་རྩོམ་མེད་པས་དེ་ནི་དཔྱོད་དཀའ་བ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། སྟབས་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་ཧོར་ཁང་གིས་བྲིས་པའི་ཁོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེར། “ཉ་གང་ཟླ་བ་ཤར་བར་སུ་ཞིག་སྨད། །ཟས་གཙང་སྲས་ཀྱི་ཞབས་ལ་སུ་མི་འདུད། །འབྲུག་སྒྲ་སྒྲོག་པས་རྨ་བྱ་ཅིས་མི་དགའ། །དམ་ཆོས་བདུད་རྩིས་བདག་ཡིད་ཅིས་མི་འཚེངས། །”ཞེས་དང་།“ལྡེམ་ལྡེམ་གཡོ་བའི་པད་མོ་ལ། །ཡང་ཡང་འཁོར་བའི་བུང་བ་བཞིན། །བརྗིད་བརྗིད་ཡངས་པའི་གན་དྷོ་ལར། །ཡང་ཡང་གུས་པས་བསྐྱོད་པར་བྱེད། །⑾”ཅེས་པའི་སྙན་རྩོམ་ཞིག་བཀོད་འདུག དེ་ལ་བལྟས་ན་ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་གཤིས་འདྲ་བ་མཐོང་བས་གོང་དུ་བཤད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དེ་ནི་དགོས་མེད་ཀྱི་ལྟར་སྣང་འབའ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་ལྟར་དགེ་བཤེས་ལགས་ལ་དེ་ལྟ་བུའི་རྩོམ་གཤིས་ལྡན་པ་ཆེས་གསལ་ཞིང་། ཚིགས་བཅད་འདི་གཉིས་ལས་གཞན་པ་དག་དགེ་བཤེས་ལགས་ཀྱི་ཡིན་ན་དེ་དག་གི་བར་ན་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་མེད་པས་རང་གིས་བཀོད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་རང་གིས་བཤིག་པ་ཉིད་དོ། །(རྩོམ་འགན་པ། རྟ་མགྲིན)