——ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཞིག་གི་དཔྱད་འབྲས་ལས་ཚན་བཤུས་ཤིག[i]
མེས་པོའི་བྱུང་བ་འཚོལ་བ།
སྤྱི་ལོ1976ལོར། མའོ་འདས་རྗེས། ཏིང་ཞོ་ཕིན་ནས་ཀྲུང་གོའི་ཆེས་མཐོའི་གཙོ་འཛིན་གྱི་འགན་བཞེས་ཤིང་ཁོའི་སྲིད་ཇུས་ནི་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་བཅོས་བསྒྱུར་དང་དེང་རབས་ཅན་ཏུ་བསྒྱུར་ཏེ་ཀྲུང་གོ་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ནང་དུ་འཁྲིད་རྩིས་ཡིན། དེ་བས་མི་རིགས་ས་ཁུལ་དག་ཏུའང་ཤེས་ལྡན་མི་སྣ་དང་ལས་བྱེད་པ་དག་དཀར་འདོན་བྱས་ཏེ་གོ་གནས་སླར་གསོ་བྱས་ཤིང་། གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་དོར་ནས་རིག་གནས་རང་སྐྱོང་བྱེད་ཆོག་པར་གྱུར། རིག་གསར་སྐབས་སུ་མནར་གཅོད་མྱངས་དྲགས་པས་བཅོས་བསྒྱུར་འདི་ལ་མི་རིགས་ཚང་མས་དགའ་མོས་ཆེན་པོ་བྱས། དུས་དེ་ནས་བཟུང་ས་གནས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་དང་གོམས་གཤིས་སོགས་མ་རྩ་རིང་ལུགས་སམ་འབྱོར་ལྡན་གྲལ་རིམ་གྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་སུ་མི་བལྟ་བར། སློབ་ཁྲིད་རང་སོ་སོའི་སྐད་ཡིག་གི་ལམ་ནས་འཁྲིད་རྒྱུ་བསྐྱར་གསོ་བྱས་ཤིང་ཁྱབ་ཁོངས་གཞན་གང་ལའང་དངོས་ཐོག་བདེན་འཚོལ་བྱེད་པར་རེ་བ་བཏོན། དེ་བས་དེའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་ནི་ལས་བྱེད་པ་དང་ཤེས་ཡོན་པ་དག་གིས་དགའ་མོས་ཆེན་པོས་རང་ས་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འབྲི་བ་དེ་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ལོ1980ལོའི་དཀྱིལ་དུ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་མང་པོ་ཞིག་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་སྔ་རྗེས་སུ་པར་ཏུ་བསྐྲུན་ཏོ།།[ii]
ལི་ཟིན་སྒེར(Litzinger)གྱི་སྤྱི་སྡོམ་ལྟར་ན། སྤྱི་ཚོགས་བརྟག་དཔྱད་མང་པོ་ཞིག་སྤྱི་ལོ1950ལོ་ནས་མགོ་བརྩམས་པ་ཡིན་ཡང་། སྤྱི་ལོ1980ལོར་ད་གཟོད་པར་ཏུ་བསྐྲུན་འདུག་ཟེར།[iii] རྨ་ལྷོ་ལ་དཔེ་མཚོན་ན། སྤྱི་ལོ1959ལོར་རྒྱའི་ནང་ལོག་གི་རྨ་ཆུའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་གནས་པའི་ཧི་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཡོན་ཏན་པ3057ལྷག་རོགས་སྐྱོར་དུ་མངགས་ཤིང་།[iv] ས་གནས་ལ་རྒྱུས་ལོན་ལེགས་པོ་ཞིག་འོངས་ཆེད་དང་དེ་བས་ཀྱང་“བཅིངས་འགྲོལ”དེ་ལུགས་མཐུན་ཞིག་ཏུ་གཏོང་ཆེད་ས་གནས་ལས་བྱེད་པའི་རོགས་རམ་འོག་ཏུ་ཡུལ་དེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྲོལ་རྒྱུན། གོམས་གཤིས། མི་འབོར་སོགས་ཡི་གེར་བཀོད།
སྤྱི་ལོ1985ལོར། རྒྱུ་ཆ་འདི་དག་རྨང་གཞི་བྱས་ཏེ། ས་གནས་ལས་བྱེད་པས་《རྨ་ལྷོ་རྫོང་སོག་རིགས་རང་སྐྱོང་རྫོང་གི་གནས་ཚུལ་རགས་བསྡུས》དཔར་དུ་བསྐྲུན༎ 《གནས་ཚུལ་རགས་བསྡུས》འདི་ནི་ཞིང་ཆེན་ཨུ་ལྷན་དང་ཀྲུང་གུང་རྨ་ལྷོ་སོག་རིགས་རང་སྐྱོང་རྫོང་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། རྨ་ལྷོ་རྫོང་མི་དམངས་འཐུས་ཚོགས་གྱིས་གཙོ་གཉེར་བྱས་པའི་《མི་རིགས་གནད་དོན་རིགས་ལྔའི་དཔེ་ཚོགས》ནང་གི་དང་པོ་རེད་ལ། བློ་འདྲི་ས་དང་རྩོམ་སྒྲིག་པ16ཡོད་པའི་ནང་དུ་བཞི་སོག་པོ་དང་ལྷག་མ་རྣམས་རྒྱ་རིགས་རེད། དེ་ལྟར་རྨ་ལྷོ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པའི་ལས་གཞི་དེས་ཡུལ་དེར་བཤད་པ་གསར་བ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་བསྐྱར་དུ་སོག་པོའི་འདུ་ཤེས་ངོས་འཛིན་བྱས། སྤྱི་ལོ1996ལོར། ལྭ་བ་སྤུས་ཡག་གྱོན་པའི་འབྲོག་པའི་པར་ཚོན་མདངས་དང་བཅས་པ་དག་ནང་དོན་ཞིབ་རྒྱས་དང་སྦྲགས་བསྐྱར་དུ་བཅོས་སྒྲིག་བྱས་ཏེ《རྨ་ལྷོ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས》ཞེས་པར་བཏགས་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན།
རྨ་ལྷོའི་སོག་པོ་དག་གིས་རང་གི་རིགས་རྒྱུད་དེ་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་སོག་རྒྱལ་ཇིང་གི་སི་ཁཱན་ལ་གཏུགས་ཤིང་། ལས་བྱེད་པ་དང་མང་ཚོགས་འགའ་རེས་ད་དུང་སྲིད་གཞུང་ལ་སོག་ཡིག་ཁོ་ན་བཀོལ་བའི་སློབ་གྲྭ་བསྒྲུབ་པར་བསྐུལ། དེ་བས་སྤྱི་ལོ1985ལོར་སོག་ཡིག་ཁོ་ན་སྤྱོད་པའི་སློབ་གྲྭ་ཞིག་ཁི་སིན་སྡེ་བར་བཙུགས་ཤིང་གཞན་དེ་ལོ་རྗེས་མར་གསེར་ལུང་སྡེ་བར་བཙུགས་ཏེ་མཚོ་སྔོན་པོའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚོ་ནུབ་སོག་རིགས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ནས་སོག་པོའི་དགེ་རྒན་གདན་དྲངས།[v] སྡེ་བ་གཞན་དག་དང་བསྡུར་ཚེ་འདི་གཉིས་ནང་སྔར་བཞིན་སོག་སྐད་བཤད་ཤེས་མཁན་ཅུང་མང་པོ་ཡོད་འདུག
དེང་སྐབས་རྨ་ལྷོ་རུ་སློབ་ཆུང་གཅིག་དང་སློབ་འབྲིང་གཉིས་ནང་སོག་པོའི་སྐད་ཡིག་ཁྲིད་ཀྱིན་ཡོད་ལ།[vi] རྒྱུན་མཐུད་ནས་སོག་ཡིག་བསླབ་པའི་སློབ་མ་དག་ཕྱིས་སུ་མཚོ་ནུབ་ཏུ་བསྐྱལ་ཏེ་མུ་མཐུད་སློབ་གསོ་མྱངས་པ་རེད། འོན་ཏེ་སོག་རྫོང་དུ་གཞུང་སྤྱོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་རྒྱ་ཡིག་དང་བོད་ཡིག་གཉིས་ཡིན་པས། ཁོ་ཚོ་མང་ཆེ་བ་ཕྱིར་ཐོན་དུས་རང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་བྱ་བ་འཚོལ་རྒྱུ་དཀའ་བར་གྱུར། དངོས་ཡོད་འདིའི་རྐྱེན་གྱིས་ཉུང་མཐར་ཡང་སློབ་གྲྭ་འདི་དག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་མཁན་གཙོ་བོ་ཞིག་ལ་རང་གི་ཐག་གཅོད་དེར་འགྱོད་སེམས་སྐྱེ་བར་བྱས་འདུག་གོ།[vii]
སོག་པོ་ཡིན་ནམ་བོད་ཡིན།
ཀྲུང་གོ་གཞུང་གིས་མི་རིགས་སོ་སོ་ཐོ་འགོད་བྱེད་ཆེད་དུ། ཐོག་མར་ངོས་འཛིན་དང་རིགས་དབྱེ་བའི་སྐབས་སུ་སུ་ཝེ་ཨེ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཐབས་བཀོད་འཐེན་པ་སྟེ། སྲིད་གཞུང་ནས་ཚོགས་པ་ཞིག་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཏུ་ཁས་བླངས་ཆོག་མིན་ལ་སི་ཏ་ལེན་གྱི་མི་རིགས་གཅིག་ཏུ་འཛིན་པའི་ཆ་རྐྱེན་བཞི་དེ་ཚད་གཞིར་བླངས། ཆ་རྐྱེན་བཞི་ནི། ཐུན་མོང་གི་སྐད་ཆ་དང་ཐུན་མོང་གི་ས་ཁོངས། ཐུན་མོང་གི་དཔལ་འབྱོར་འཚོ་བ། ད་དུང་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་སེམས་ཁམས་སམ་ཕྱིས་སུ་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་སུ་འབོད་པ་བཞིའོ།།[viii] ཚད་གཞི་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་རྟོགས་ཞིབ་པ་དང་ལས་བྱེད་པ་དག་གིས་སྤྱི་ལོ1953ལོའི་མི་གྲངས་རྩིས་ལེན་སྐབས་མི་རིགས41ངོས་བཟུང་ཞིང་། སྤྱི་ལོ1964ལོའི་མི་གྲངས་རྩིས་ལེན་ཐེངས་གཉིས་པའི་སྐབས་མི་རིགས53ཏུ་གྱུར། མཐར་སྤྱི་ལོ1979ལོར། རྒྱ་ནག་སྲིད་གཞུང་ནས་ཀྲུང་གོར་མི་རིགས56ཡོད་པར་བསྒྲགས།[ix]
འོན་ཀྱང་། རྨ་ལྷོའི་སོག་པོ་དག་ནི་སུ་ཝེ་ཨེའི་ཚད་གཞི་ལས་མ་ཡིན་པར། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཐོ་འགོད་དང་རིགས་རྒྱུད་ལ་གཞིགས་པར་སྣང་སྟེ། གལ་སྲིད་སྔ་མ་ལ་གཞིགས་པ་ཡིན་ན་ཁོ་ཚོ་བོད་མིར་ངོས་བཟུང་ཡོད་ངེས། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཁོ་ཚོས་ཐུན་མོང་གི་སྐད་ཡིག་དང་ཐུན་མོང་གི་དཔལ་འབྱོར། ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་བཀོལ་གྱིན་ཡོད། རྨ་ལྷོར་ཆ་མཚོན་ན། མི་རིགས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་ཐད་སྲིད་གཞུང་གིས་བལྟས་འཇོག་གིས་ཅུང་ལྷོད་པའི་སྲིད་ཇུས་སྤྱད་ཡོད་དེ། ཁོ་ཚོས་རང་ཉིད་སོག་པོར་དབྱེ་ན་ཆོག་ཅིང་བོད་པར་བཀར་ནའང་ཆོག དཔེ་ཞིག་དྲངས་ན། ཁོ་མོས་ངོ་ཤེས་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་གི་ནང་། ནང་མི་འགའ་རེས་ཐོབ་ཐང་ལག་ཁྱེར་སྟེང་བོད་པ་ཡིན་པར་བྲིས་འདུག་ལ། གཞན་ཚོའི་སྟེང་སོག་པོ་ཡིན་པར་བྲིས་འདུག དེ་བས་རྨ་ལྷོ་རྫོང་ལ་ཆ་མཚོན་ན། མི་རིགས་གང་ཡིན་ངོས་འཛིན་ཐད་ཧ་ཅང་ལྷོད་པོ་ཡིན་པར་འདུག་སྟེ། མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་སོག་པོ་དང་བོད་པ་ཡིན་པར་རང་གིས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཆོག་པར་འདུག
ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གོ་རིམ་རིང་མོའི་ཁྲོད་དུ། ས་བབ་ཀྱི་ཆགས་ལུགས་ཀྱིས་སོག་པོའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་དེ། ས་བབ་ཀྱིས་ཁོ་ཚོ་རང་གི་རིགས་ཀྱི་མེས་པོ་རྣམས་དང་ཁ་ཕྲལ་བར་བྱས་པ་རེད། དེ་ཡང་གོང་ནས་འཕྲོས་ཟིན་པ་བཞིན། རྨ་ལྷོ་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་རྫོང་ཁག་དག་གིས་མཐའ་བསྐོར་ཅིང་། རྨ་ལྷོ་དང་སོག་ཡུལ་གཞན་དཔེར་ན་ནང་སོག་ལྟ་བུའི་བར་ཐག་ནི་ཧ་ཅང་རིང་དྲགས་པས། སོག་པོའི་འདུ་ཤེས་སྐྱེད་པར་ཕན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་འཛིན་པར་ཆེས་དཀའ་བར་འདུག
རིགས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་ནི་རྒྱུན་པར་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཞིག་སྟེ། རྒྱ་མི་དག་མ་འབྱོར་བའི་སྔོན་ལ། བོད་མི་དག་གིས་རང་གི་ས་ཆ་དང་ཡང་ན་རང་ཉིད་གཏོགས་སའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ལྟ་བུས་ཕ་རོལ་པོ་དང་དབྱེ་འབྱེད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་སྟེ། བླ་མ་དང་གྲྭ་བས་རང་རང་གི་གྲུབ་མཐའ་དང་མི་སྐྱ་དག་གིས་སྤྱིར་བཏང་དུ་རང་ས་རང་ཡུལ་ལ་གཞིགས་ནས་དབྱེ་བཞིན་ཡོད།[x] འདིའི་ཕྱོགས་ནས་ཚེ་རིང་ཤཱཀྱས་”བོད་པ”་(bod paབོད་པ)ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་དཔེར་བླངས་འདུག་སྟེ། དེང་སྐབས་བཙན་བྱོལ་བོད་མི་དག་གིས་འདིའི་ནང་དོན་བོད་མི་ལ་གོ་བཞིན་ཡོད། འོན་ཀྱང་བོད་ནང་ལོག་ཏུ་ད་ལྟའང་འདི་ལ་སྒྲ་དོགས་འཇུག་གི་གོ་བ་ཞིག་ལེན་གྱིན་ཡོད་དེ། ཁམས་དང་ཨ་མདོ་བ་དག་གིས་དེ་ནི་བོད་ཡུལ་དབུས་ཀྱི་མི་ལ་གོ་ཞིང་། ནུབ་བྱང་གི་འབྲོག་པ་དག་གིས་ལྷ་སའི་གྲོང་ཁོ་ནའི་ནང་གི་མི་ལ་གོ་བ་ཡིན། འདིས་བོད་མི་དག་གི་ནང་དུ་རང་གི་ཚོགས་པ་ལ་ངོས་འཛིན་ཚུལ་སྣ་མང་ཞིག་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ།[xi] བོད་མི་དག་གིས་ཁོ་ཚོ་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་ལས་མཆེད་ཅིང་ལྷ་སྒྲུང་དང་དད་མོས། རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ། འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་གཅིག་ཡིན་པར་མ་ལྟོས་པར། ཆེས་ཐོག་མའི་བློ་གཏོད་ས་དེ་ནི་ས་གནས་ཀྱི་མགོ་པ་དང་ཡང་ན་རང་གི་རྩ་བའི་བླ་མ་རེད།
ཁོ་མོས་བསམ་པར་རྨ་ལྷོ་སོག་རྫོང་ལ་དཔེར་མཚོན་ན། མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་ནི་བོད་དག་དང་ཁྱད་མེད་དུ་འདུག་སྟེ། ཐ་ན་ཁོ་ཚོས་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཤེས་བཞིན་ཡིན་ཀྱང་རང་ཉིད་སོག་པོར་དགར་བ་ནི་ནམ་དུ་ཡང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩི་གི་མེད། བོད་ཀྱི་ས་ཆ་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་སོག་རྫོང་དུ་ཡང་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་ངོས་འཛིན་དེ་ཚོ་བ་དང་ཉེ་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བས་སྟོན་གྱིན་ཡོད་དེ། བོད་མི་དག་གིས་ཀྱང་རིགས་གཞན་གྱི་མདུན་སར་ད་གཟོད་བོད་ཡོངས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ཤིག་ཐོན་པ་ནང་བཞིན་རྨ་ལྷོའི་སོག་པོ་དག་ཀྱང་དེ་ལྟར་རེད་དེ། བོད་མི་དག་ལ་མཚོན་ན་རྒྱ་རིགས་ནི་རིགས་གཞན་དེ་རེད། འོན་ཀྱང་རྨ་ལྷོའི་མི་རྣམས་དུས་ཡུན་རིང་མོ་ནས་བོད་མི་དང་སྤྱི་ཚོགས་འབྲེལ་འདྲེས་བྱུང་ཡོད་ལ་བོད་མི་ཚོ་དང་གདོང་གཏད་སྐབས་སུ་ད་གཟོད་ཁོ་ཚོས་སོག་པོ་ཡིན་པར་འཛིན་དགོས་བྱུང་པ་རེད། འདི་ལྟ་བུའི་ཡུལ་ཅན་གྱི་རང་རྟོགས་འདི་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཕན་ཚུན་བར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་ད་གཟོད་མངོན་གསལ་དུ་འགྲོ་བ་ཞིག་རེད། དེ་བས་འདི་གཉིས་ལ་མཚོན་ན་རང་ཉིད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ནི་གཞན་ལ་ལྟོས་ཏེ་བཞག་པ་ཡིན།
རྨ་ལྷོའི་སོག་པོ་དག་ལ་རང་གི་རིགས་དེ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་རྟགས་ཡོད་པ་ནི་གླེང་མི་དགོས་པ་སྟེ། དཔེར་ན། ས་གནས་དེའི་འབྲོག་པའི་ལྭ་བ་མཐའ་འཁོར་གྱི་མགོ་ལོག་དང་རྨ་ཆུའི་འབྲོག་ལྭ་དང་ཅུང་ཙམ་མི་འདྲ་ཞིང་། ཁོ་ཚོ་མང་ཆེ་བ་སྔར་བཞིན་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སོག་གུར་ནང་ཡོད་ཅིང་གཞན་དག་ནི་བོད་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྦྲ་ནག་ཏུ་ཡོད། དེས་ན་སྲིད་གཞུང་ནས་སོག་རིགས་སུ་ངོས་འཛིན་དང་གཏན་འབེབས་བྱེད་སྐབས་སུ་ཁོ་ཚོའི་ས་གནས་ཀྱི་ཁྱད་རྟགས་དེ་རྒྱ་མིས་སོག་པོ་བཅིངས་འགྲོལ་མ་བྱས་སྔོན་ནས་ཁྱད་ཆོས་གཞན་ཞིག་གིས་ཚབ་བྱས་ཟིན་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ་བོ།།
མཆན།
[i] Writers at the Cross-roads The Mongolian-Tibetan authors Tsering Dhondup and Jangbu by Yangdon Dondup
[ii] Ralph A. Litzinger, Other Chinas, (Durham, 2000) 62.
[iii] གོང་དང་མཚུངས། ཤ62.
[iv]རྨ་ལྷོ་སོག་རིགས་རང་སྐྱོང་རྫོང་གི་ས་གནས་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཚོགས། 《རྨ་ལྷོ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས》ལན་ཀྲུའུ། 1996 ཤ 206-207
[v] གོང་དང་མཚུངས། ཤ744
[vi] གོང་དང་མཚུངས། ཤ853.
[vii] ཕྱི་ལོ2001ལོར། ལྷ་སར་ཤ་ཉེ་ཞིག་དང་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལས།
[viii] Colin Mackerras, China’s Minorities (Oxford, 1990) 141.
[ix] Dru C. Gladney, Ethnic Identity in China. The Making of a Muslim Minority Nationality. Case Studies in Cultural Anthropology. Stanford University, (Orlando, 1998) 14.
[x] Dawa Norbu, ‘Otherness and the Modern Tibetan Identity’ in Himal, (Katmandu, May/June, 1992)
[xi] Tsering Shakya, ‘Wither the Tsampa Eaters?’ in Himal, (Katmandu, 1993) vol. 6. No. 5.
