གོང་གི་ལྟ་བ་དེ་བཏོན་པ་དང་ལྷན་དུ། ཁོང་གི་ཞལ་ལས“སྨྱོ་ཧམ་ཚ་བའི་ཚན་རིག་པའི”སྐོར་གྱི་གཏན་ཚིགས་དང་མི་མཐུན་པའི་གཏམ་ཞིག་བྱུང་བ་སྟེ། ཚན་རིག་པ་ཞིག་གིས་འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ཞིག་བཟོས་པ་དང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་དུས་ཚོད་སྐར་མ་གཅིག་གི་རིང་ལ་ཕྱིར་འདས་པའི་དུས་སུ་ལོག སྐབས་དེར་འབུ་སྲིན་ཕུག་པར་བརྟེན་ཚེ་ཚན་རིག་པ་དེས་སྐར་མ་གཅིག་གི་སྔོན་གྱི་རང་ཉིད་མཐོང་ཐུབ་པ་རེད། གལ་སྲིད་ཚན་རིག་པ་དེས་འབུ་སྲིན་ཕུག་པར་བརྟེན་ཏེ་སྐར་མ་གཅིག་གི་སྔོན་གྱི་ཁོ་རང་ཉིད་ལ་མེ་མདས་བརྒྱབ་ཚེ། དོན་ཅི་ཞིག་འབྱུང་སྲིད་དམ། ད་ལྟའི་ཁོའང་གནས་སྐབས་དེར་འཆི་སྲིད་པ་རེད། དེས་ན་མེ་མདའ་རྒྱག་མཁན་ནི་སུ་ཡིན་ནམ། དེ་ནི་གཏན་ཚིགས་དང་མི་མཐུན་པའི་དོན་ཞིག་སྟེ། དེ་ལྟ་བུའི་དུས་ཀྱི་འཕྲུལ་འཁོར་ནི་འཇིག་རྟེན་འདིའི་རྩ་བའི་ཆོས་ཉིད་དང་འགལ་ཡོད།
དེ་བས་འབུ་སྲིན་ཕུག་པའམ་ཐབས་གཞན་ལ་བརྟེན་ཏེ་འདས་པའི་དུས་ལ་ཕྱིར་ལོག་མི་ཐུབ་པ་འདྲ་ཞིང་། གལ་སྲིད་དེ་ལ་ངེས་པ་ཡོད་ན་གཏན་ཚིགས་དང་འགལ་བའི་དོན་འབྱུང་བར་སྲིད། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་འདས་དུས་ལ་ཕྱིར་ལོག་པའི་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ཅིག་ད་ལྟའི་བར་སུས་ཀྱང་བྱས་མེད། ཡིན་ཡང་འདིས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་མཇུག་བསྒྲིལ་བ་མ་ཡིན་ཏེ། འདས་དུས་ལ་ལོག་མི་ཐུབ་པ་ཙམ་གྱིས་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་མི་མཚོན། “ང་རང་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ལ་ཡིད་ཆེས་ཏེ། མ་འོངས་པར་བསྐྱོད་ཐུབ་པར་ཡིད་ཆེས་ཡོད”ཅེས་གསུངས།
དུས་ཀྱི་རྒྱུན་ལ་ནི་གནས་མི་འདྲ་བར་མགྱོགས་ཚད་མི་འདྲ་བ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནི་མ་འོངས་པར་ཕྱོགས་པའི་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་བྱེད་ཐུབ་པའི་གནད་ཀ་རང་རེད། དེ་སྔ་ཨེན་སི་ཐེན་གྱིས་དུས་ཀྱི་རྒྱུན་ལ་མགྱོགས་ཚད་ཇེ་དལ་དུ་འགྲོ་བའི་གནས་ཡོད་པ་ཤེས་ཡོད། དཔེར་ན། འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་རེ་རེའི་ནང་ན་ཞིབ་ཅིང་དག་པའི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོ་རེ་ཡོད་པ་དང་། ཚུ་ཚོད་འཁོར་ལོ་དེ་ནི་སའི་གོ་ལའི་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོ་དང་བསྡུར་ན་ཉི་མ་རེར་སྐར་ཆ་ཐེར་འབུམ་གསུམ་ཆའི་གཅིག་གིས་མགྱོགས་པ་རེད།
དེའི་ཕྱིར་ཧའོ་ཁེན་གྱིས་བསམ་ན། གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ངོས་ནས་བཤད་ན། མིའི་རིགས་ནི་དུས་ཀྱི་འཕྲུལ་འཁོར་ལ་བརྟེན་ཏེ་མ་འོངས་པའི་དུས་ལ་འཕུར་ཐུབ་པ་རེད། དེ་འདྲ་འབྱུང་བར་འབུ་སྲིན་ཕུག་པའམ། སྟོང་ཁམས་ཆེན་པོའི་ནང་གི་ཕུག་པ་ནག་པོ། ཡང་ན་འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་དང་མཉམ་པའི་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་གང་རུང་ཞིག་གི་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་དགོས་ཡོད།
དེའང་འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ནི་གཟུགས་ཀྱི་ཚད་བཞི་བ་ལས་རྒལ་བྱེད་ཡིན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་བྱ་དགོས་ན་ངེད་ཅག་གིས་གཟུགས་ཀྱི་ཚད་བཞི་བ་སྟེ་དུས་ཚོད་ཉིད་བརྒལ་དགོས་པར་འདོད། ཚན་རིག་པ་རྣམས་ཀྱིས་བློས་བསླངས་བྱས་པའི་འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ནི་ཚད་བཞི་བ་རྒལ་བྱེད་ཀྱི་གསང་ལམ་དུ་ངེས། ཧའོ་ཁེན་མཆོག་གིས། འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ནི་ངེད་ཅག་གི་ཉེ་འཁོར་དུ་ཡོད་ནའང་ཤིན་ཏུ་ཆུང་བས་མིག་གི་སྤྱོད་ཡུལ་མ་ཡིན། སྲིད་པ་ཆེན་པོའི་ནང་གི་གཟུགས་ཐམས་ཅད་ལ་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བའི་ཁུང་བུ་དང་གས་ཁ་ཡོད་ཅིང་རྩ་བའི་ཆོས་ཉིད་དེ་དུས་ཚོད་ལའང་ཁྱབ། དེ་བས་དུས་ཚོད་ལའང་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བའི་གས་ཁ་དང་སྲུབས་ཀ་ཡོད། འདུས་རྡུལ་དང་། མ་རྡུལ་ལས་ཀྱང་ཕྲ་བའི་སྲུབས་ཀ་ལ་ཁོན་ཊོམ་གྱི་ཝུ་བ་ཟེར་བ་དང་། འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ནི་ཏག་ཏག་ཁོན་ཊོམ་གྱི་ཝུ་བའི་ནང་དུ་ཡོད་པ་རེད། ནམ་ཞིག་ལ། མིའི་རིགས་ཀྱིས་འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ཞིག་འཛིན་ཐུབ་པར་ངེས་ཤིང་། དེ་ཉིད་ཆེར་བསྐྱེད་དེ་མིའི་རིགས་མ་ཟད་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུའང་བསྐྱོད་ཐུབ་ས་ཞིག་ཏུ་བཟོ་ཐུབ་ངེས་ཞེས་གསུངས། དེ་ལྟ་ནའང་། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་བསམ་ན། འབུ་སྲིན་ཕུག་པ་ལ་སྐྱོན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་དེ་ལ་ལྡོག་འབྲས(མཆན། ༥ Feedback,反馈སྟེ། དངོས་པོ་གང་ཞིག་གི་ནུས་པ་ལ་ཕྱིར་ལྡོག་སྟེ་བྱུང་བའི་འབྲས་བུའོ)ཡོད་པ་དེའོ། །། དེ་ཆེར་བསྐྱེད་པ་དང་ལྷན་ཅིག་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་མོའི་འགྱེད་འཕྲོའི་གཟུགས་རྣམས་དེའི་ནང་དུ་ཤོར་ཏེ་མཐར་མུ་ཁྱུད་ཅིག་ཆགས་པ་རེད། ལྡོག་འབྲས་དེ་ཤིན་ཏུ་སྟོབས་དང་ལྡན་པར་གྱུར་བས་ཐ་ན་འབུ་སྲིན་ཕུག་པའང་རྨེག་མེད་དུ་གཏོང་ཉེན་ཡོད་དོ།།
དེ་ལས་གཞན་ཕུག་པ་ནག་པོ་སྟེ། དེ་ནི་རང་བྱུང་གི་དུས་ཀྱི་འཕྲུལ་འཁོར་ཡིན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་དུས་ཚོད་ནི་གཙང་བོ་ཞིག་དང་འདྲ་ཞིང་། གནས་མི་འདྲ་བ་རེ་རེ་ནས་བཞུར་བའི་མགྱོགས་ཚད་མི་འདྲ། དེ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས་མ་འོངས་པར་ཕྱོགས་པའི་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱང་བྱ་ཐུབ་ཅེས་གསུངས། དགུ་ཚིགས་ཀྱི་ཀློང་ན་སྤུས་ཚད་ལ་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་ས་ཡ་བཞིའི་ཚད་དང་མཉམ་པའི་ཕུག་པ་ནག་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། དེ་ནི་དགུ་ཚིགས་ཀྱི་ཀློང་གི་མཁའ་གཟུགས་དག་ལས་ཆེས་ལྕི་བ་དེ་ཡིན། དེས་མངོན་གསལ་དོད་པོས་དུས་ཚོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཇེ་དལ་དུ་གཏོང་ཐུབ་པ་རེད། ཧའོ་ཁེན་གྱི་བཞེད་པ་ལྟར་ན། དེ་ནི་རང་བྱུང་གི་དུས་ཀྱི་འཕྲུལ་འཁོར་ཞིག་ཡིན་ལ། གལ་སྲིད་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུས་ལོ་ལྔའི་རིང་ལ་ཕུག་པ་ནག་པོ་དེར་བསྐོར་བ་བརྒྱབ་ནས་ཕྱིར་མི་ཡུལ་དུ་ལོག་རྗེས་མི་ཡུལ་ནས་ཏག་ཏག་ལོ་བཅུ་འདས་ཟིན་པ་རེད། ཡིན་ཡང་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་ལམ་ཀ་དེ་ལ་སྐྱོན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་སྟེ། ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ཕུག་པ་ནག་པོ་དང་བཅར་ཚེ་ཉེན་ཁ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་རེད།
གོང་གི་དེ་གཉིས་ལས་གཞན། འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ནི་དུས་ལས་འདས་པར་བྱེད་པའི་རྩ་བ་ཡིན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་གལ་སྲིད་ངེད་ཅག་གིས་མ་འོངས་པར་ཕྱོགས་པའི་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་བྱ་འདོད་ན། མགྱོགས་ཚད་ངེས་པར་མང་དུ་གཏོང་དགོས་པར་འདོད། དེའང་མིའི་རིགས་ཀྱིས་མགྱོགས་ཚད་འོད་དང་ཉེ་བའི་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་བཟོ་དགོས། ཡིན་ནའང་དེ་ནི་འོད་ནི་ཆེས་མགྱོགས་ཤོས་ཡིན་པའི་ཆོས་ཉིད་ལས་འགོངས་མི་འོས། གལ་སྲིད་དེ་ལས་འགོངས་ཚེ་གྲུ་ནང་གི་དུས་ཚོད་ཇེ་དལ་དུ་འགྲོ་བ་རེད། དེ་ལྟར་ཧའོ་ཁེན་གྱིས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་ཞིང་རབ་ཏུ་མགྱོགས་པའི་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་ཞིག་བློས་བསླངས་བྱས་པ་སྟེ། གྲུ་བོ་ཆེ་དེ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཆེས་མགྱོགས་པའི་མི་གཞུག་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་ཨ་ཕོ་ལོ་བཅུ་བ་(Apollo 10)ལས་ལྡབ་ཉིས་སྟོང་གིས་མགྱོགས་པ་རེད། སྟོང་ཁམས་ཆེན་པོ་ནས་ལོ་འགར་འཕུར་རྗེས། འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུ་དེ་ཇེ་མགྱོགས་ནས་ཇེ་མགྱོགས་སུ་གྱུར་ཏེ་མཐར་དེའི་མགྱོགས་ཚད་འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་99%ལ་སླེབ་པར་འགྱུར། དེ་འདྲའི་མགྱོགས་ཚད་དང་ལྷན་ཅིག་གྲུ་བོ་ཆེ་དེའི་ནང་ནས་ཉིན་གཅིག་ལ་འཚོ་བ་ནི་སའི་གོ་ལ་ནས་ལོ་གཅིག་ལ་འཚོ་བ་དང་མཉམ་པ་རེད། གྲུ་ནང་གི་འགྲུལ་བ་རྣམས་རྣམ་པ་གཞན་ཞིག་གི་ལམ་ནས་མ་འོངས་པའི་ཕྱོགས་སུ་མགྱོགས་པོར་སླེབ་ཐུབ་པར་མ་ཟད་ཁོ་ཚོའི་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་རེ་བའང་མངོན་དུ་འགྱུར་སྲིད་པ་རེད།
ཧའོ་ཁེན་གྱིས་ནམ་ཞིག་ལ་མིའི་རིགས་ནི་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་ཤེས་བྱར་བརྟེན་ནས་གཟུགས་ཀྱི་ཚད་བཞི་བ་ལས་འདས་ཏེ་དུས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད་པར་འགྱུར་བར་ཡིད་ཆེས་ཡོད་ཅེས་གསུངས་པ་རེད།
གསུམ་པ། དུས་མཐའི་སྐོར།
༢༠༡༠ལོའི་ཟླ་༨པའི་ཚེས་༦ཉིན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་ཨ་རིའི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་འགུལ་བརྙན་དྲ་བ་ཞིག་གི་ཁ་བརྡའི་ལེ་ཚན་དུ“སའི་གོ་ལ་ནི་མ་འོངས་པའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱའི་ནང་དུ་འཇིག་སྲིད་པས། སྐར་མ་གཞན་ལ་གནས་སྤོ་བ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་གདམ་ཀ་ཉག་གཅིག་རེད”ཅེས་གསུང་།
ཁོང་གི་མ་འོངས་སྔོན་མཐོང་གི་གཏམ་མི་རྣམས་ཧ་ལས་པར་བྱེད་པ་དེས། ༢༠༡༢ལོ་ནི་བསྐལ་བ་འཇིག་པའི་ལོ་ཡིན་པར་ཞེད་པའི་སྐྱེ་བོ་དག་གི་སེམས་སུ་འགད་རྫས་ཆེན་པོ་ཞིག་འཕངས་པ་རེད། འོན་ཀྱང་སའི་གོ་ལའི་འབྱུང་འགྱུར་ནི་ཁོང་གིས་གསུངས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་མིན་ད་དུང་མི་ཤེས།
ཁོང་གིས་ལེ་ཚན་མདོ་འཛིན་པར་དེང་འདིར་མིའི་རིགས་ནི་ཉེན་ཁའི་གནས་སུ་ཚུད་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད་དེ། དེའང་མིའི་རིགས་ཀྱི་རྒྱུད་རྒྱུའི(མཆན། ༦ Gene，基因འདི་ལ་གཞན་དུ་རིགས་རྒྱུད་ས་བོན་ཞེས་ཀྱང་བསྒྱུར་ཡོད་པས་དཔྱད་པར་འཚལ།)ནང་དུ་རང་འདོད་ཚ་བོ་དང་གཞན་ལ་གནོད་པར་བྱེད་པའི་ཆ་དེ་ལྷན་སྐྱེས་སུ་ཡོད་ལ། ཏག་ཏག་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་སྟོབས་དེས་མིའི་རིགས་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆག་འཇིག་རབ་དང་རིམ་པ་ལས་ཐར་བར་བྱས་མོད། དེའི་མཐུ་ལས་མིའི་རིགས་ཀྱིས་བག་མི་ཚ་བར་སའི་གོ་ལའི་ཐོན་ཁུངས་རྣམས་ཧམ་འཕྲོག་བྱས་པ་རེད། དེ་བས་ད་ལྟ་ས་འོག་ས་སྟེང་ཀུན་ཏུ་ཚེ་སྲོག་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་འཚོ་བཅུད་མང་པོ་ཞིག་ལྷག་མེད།
ཁོང་གིས་ད་དུང་། དུས་མཐའ་མ་སླེབ་གོང་གི་མ་འོངས་པའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱའི་ནང་དུ། མིའི་རིགས་དེ་སྔ་འཕྲད་མ་མྱོང་བའི་ཆག་འཇིག་མང་པོར་འཕྲད་སྲིད། ༡༩༦༣ལོའི་ཁུ་བྷའི་འཕུར་མདའི་འཇིག་ཉེན་ནི་དེའི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་རེད། མ་འོངས་པར་དེ་འདྲའི་ཆག་འཇིག་འབྱུང་ཚད་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་སྲིད་པས་དོན་གང་ལའང་གཟབ་ནན་གྱིས་བལྟས་ཏེ་དེ་ལས་རྒྱལ་བར་བྱ་དགོས་ཞེས་གསུངས།
ཁོང་ན་རེ། “གལ་སྲིད་མ་འོངས་པའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱའི་ནང་དུ་འབྱུང་བའི་ཆག་འཇིག་དག་ལ་འབྱོལ་ཐུབ་ཚེ། མིའི་རིགས་ལ་བར་ཆད་གཞན་མེད་པར་སྲིད། སྐབས་དེར་ངེད་ཅག་གོ་ལ་གཞན་དུ་གནས་སྤོ་ཆོག བྱ་སྒོང་ཡོད་ཚད་སླེའུ་གཅིག་གི་ནང་དུ་འཇོག་མི་འོས་པ་ཇི་བཞིན་མི་རིགས་ཀྱང་གོ་ལ་གཅིག་ཁོ་ནར་རེ་ནས་སྡོད་མི་འོས”
དེས་ན་མིའི་རིགས་ཇི་ལྟར་གོ་ལ་གཞན་དུ་སྤོ་དགོས་པ་རེད་ཅེ་ན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་དེ་ལ་ལན་གསལ་པོ་ཞིག་བཏབ་མི་འདུག ཡིན་ཡང་ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཚོད་དཔག་བྱས་པ་ལྟར་ན། གལ་སྲིད་རྫས་འགྱུར་གྱི་འབར་རྫས་ཅན་གྱི་འཕུར་གྲུར་བརྟེན་ཚེ་སའི་གོ་ལ་དང་ཆེས་ཐག་ཉེ་བའི་རྒྱུ་སྐར་ལའང་དུས་ཡུན་བགྲང་བྱ་ལྔ་ཁྲིར་བསྐྱོད་དགོས་ཡོད། དེ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཚེ་ཐག་ལས་ཀྱང་རིང་བ་རེད། གལ་སྲིད་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཚེ་ཐག་གིས་འདེང་བ་གཞིར་བྱས་ཏེ་རྒྱུ་སྐར་གཞན་དུ་བསྐྱོད་དགོས་ཚེ། མིའི་རིགས་ཀྱིས་ངེས་པར་དུ་མགྱོགས་ཚད་འོད་དང་མཉམ་པའི་འཕུར་གྲུ་བཟོ་དགོས་པར་མ་ཟད། ད་དུང་སྟོང་ཁམས་ཆེན་མོའི་ནང་ནས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལུས་ཕུང་ལ་གནོད་པའི་འགྱེད་འཕྲོ་སྣ་ཚོགས་ཀྱང་འགོག་པའི་ཐབས་ལ་བརྩོན་དགོས།
མིའི་རིགས་ཡོངས་རྫོགས་རྒྱུ་སྐར་གཞན་ལ་གནས་སྤོ་བ་ནི་བསམ་ཡང་མི་ཕོད་པ་ཞིག་རེད། ཡིན་ནའང་ཧའོ་ཁེན་མཆོག་གིས་བསམ་ན། དེ་ནི་མིའི་རིགས་མ་འོངས་པར་འཚོ་ཐུབ་མིན་གྱི་གདམ་ཀ་དང་འབྲེལ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག དེ་བས་ཁོང་གིས“གལ་སྲིད་ངེད་ཅག་མིའི་རིགས་ནི་དགུ་ཚིགས་ཀྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ནང་གི་ཆེས་བློ་རིག་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་དེ་ཡིན་ཚེ། ཅིས་ཀྱང་བསྐལ་བ་ནས་བསྐལ་བའི་བར་འཚོ་ཐུབ་པ་བྱ་དགོས”ཞེས་གསུངས།
བཞི་བ། འཇིག་རྟེན་ཇི་ལྟར་ཆགས་པའི་སྐོར།
ཨེན་སི་ཐེན་ན་རེ། འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོས་ཤོ་རྡེའུ་འཕེན་མི་སྲིད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་འཇིག་རྟེན་འདིའི་ཡོད་ཚད་ཆོས་ཉིད་ཅིག་གི་དབང་དུ་ཚུད་ཡོད་པ་དེ་རེད།
ཡིན་ཡང་ཧའོ་ཁེན་མཆོག་གིས། འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོས་ཀྱང་ཤོ་རྡེའུ་འཕེན་པར་བྱེད། འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོས་ལས་ཡོད་དོ་ཅོག་བདག་གིར་འཛིན་མི་ནུས་པས། འཇིག་རྟེན་འདི་ཆོས་ཉིད་ཀྱིས་ཕྱུག་པར་མ་ཟད། འདི་ལ་ངེས་པ་མེད་པའི་ཆའང་མང་པོ་ལྡན། དེང་འདིར་འཇིག་རྟེན་འདིར་སྣང་ངོ་ཅོག་ཐམས་ཅད་ལྡོག་ཏུ་མེད་པའི་ཆོས་ཉིད་དང་། ཆོས་ཉིད་མེད་པའི་སྟེས་དབང་གི་དོན་གཉིས་ཀས་གྲུབ་པ་རེད། ཅེས་གསུངས།
དེས་ན། འཇིག་རྟེན་ནི་མེད་པ་ནས་ཆགས་པ་དང་། དེས་ངེད་ཅག་ལྟ་བུའི་སེམས་ཅན་དག་ཇི་ལྟར་བསྐྱེད་པ། མ་འོངས་པར་དེ་ཉིད་ཇི་ལྟར་འཇིག་པར་འགྱུར་ཞེ་ན། དེའི་སྐོར་ལ་ལྷ་རིག་པ་དང་ཚན་རིག་པ་ཚོས་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མའི་རིང་རྩོད་པ་བྱས་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་དེའི་ཕྱོགས་ནས་ཧའོ་ཁེན་མཆོག་གི་ཚིག་གཅིག་གིས་རྩོད་གཞི་ཆེན་པོ་ཞིག་བསླངས་པ་རེད། ཚིག་དེ་ནི“འཇིག་རྟེན་ཆགས་པའི་གོ་རིམ་དུ། འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོར་གྲགས་པ་གང་དེར་བགོ་སྐལ་གང་ཡང་མི་འདུག་ལ། སྲིད་པའི་སྒོ་མོ་ཆེའི་ཟྭ་ནི་འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོས་འབྱེད་དགོས་མི་འདུག”ཅེས་པ་དེའོ།། དེ་ནི་ཧའོ་ཁེན་གྱིས་ཨ་རིའི་དངོས་ཁམས་སྨྲ་བ་ལེན་ནར་རྡི་(Leonard Mlodinow)དང་ལྷན་ཅིག་ཏུ་བརྩམས་པའི་དེབ《ཇུས་འགོད་ཆེན་མོ》ཞེས་པའི་སྐོར་གླེང་སྐབས་གསུངས་པ་རེད། ཡིན་ནའང་དེ་སྔ་ཁོང་གིས“འཇིག་རྟེན་ལྷ་ཡིས་བཞེངས་པའི་ལྟ་བ་དང་ཚན་རིག་གཉིས་མི་འགལ”ཞེས་འུད་ཀྱིས་བསྒྲགས་མྱོང་ལ། ༡༩༨༨ལོར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་《དུས་ཀྱི་བྱུང་བ་ཐོར་བུ》(<A Brief History of time>)ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ནང་དུ། ཐ་ན“གལ་སྲིད་ངེད་ཅག་གིས་སྐྱོན་མེད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་རྙེད་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན། དེ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་རྗེས་དཔག་གི་གྲུབ་འབྲས་རྩེན་སོན་པ་གང་དེས་དུས་རྟག་པར་འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོའི་དགོངས་དོན་གོ་བ་དེ་རེད”ཅེས་གསུངས་མྱོང་།
ཧའོ་ཁེན་གྱིས་བསམ་ན། ཚན་རིག་གི་ཆེས་གསར་བའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན། ཚེ་སྲོག་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་ཆགས་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དེ་ཏན་ཏན་བདེན་པར་འདོད། ཁོང་གིས《ཇུས་འགོད་ཆེན་མོ》རུ་འདི་ལྟར་བྲིས་ཡོད། “ཀུན་ལྡན་འཐེན་ཤུགས་སོགས་ངེས་སྲོལ་དག་ཡོད་པའི་དབང་གིས། སྲིད་པ་ཆེན་པོ་ནི་རང་སྟོབས་ཀྱིས་སྟོང་བའི་ངང་ནས་ཆགས་པར་འགྱུར། དེའང་རང་བཞིན་གྱིས་ཆགས་པ་ཞེས་པས་ནི། ཡོད་པ་ནི་མེད་པ་ལས་ལྷག་པའི་དོན་བཀྲལ་བ་ཡིན་ལ། འཇིག་རྟེན་དང་མིའི་རིགས་ཅིའི་ཕྱིར་གནས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ལའང་འགྲེལ་བརྒྱབ་ཡོད། དེའི་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོས་མེ་སྦར་བྱེད་ཀྱི་ཤོག་བུ་སྔོན་པོ་ཞིག་བསྒྲོན་ཏེ་འཇིག་རྟེན་ཆགས་སུ་འཇུག་པར་རེ་བ་བྱ་མི་དགོས་སོ།།”
དེའི་ཕྱོགས་ནས་ཧའོ་ཁེན་གྱིས་དཔེ་གསལ་བོ་ཞིག་བཀོད་ཡོད་དེ། ༡༩༩༢ལོར་ཚན་རིག་པས་རྒྱུ་སྐར་ཞིག་གིས་ཉི་མ་མ་ཡིན་པའི་བརྟན་སྐར་ཞིག་ལ་སྐོར་བ་རྒྱག་པ་ཤེས་པ་རེད། དེ་ལ་ཁོང་གིས“དེའི་གནས་སྟངས་ནི་ངེད་ཅག་གི་རྒྱུ་སྐར་དང་འདྲ་བ་རེད། དེ་བས་ཉི་མ་དང་། ཉི་མ་དང་སའི་གོ་ལའི་བར་ཐག ཉི་མའི་སྤུས་ཚད་བཅས་ཚོགས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་རྟེན་འབྲེལ་དེ་ཁོ་ན་ངོ་མཚར་བ་ཞིག་མ་རེད། དེ་བཞིན་སའི་གོ་ལ་ནི་མི་རྣམས་སྐྱིད་པོ་འོང་ཕྱིར་སེམས་ཞིབ་མོས་གསར་དུ་བཟོས་པ་ཞིག་ཡིན་པའང་བདེན་པར་བསྒྲུབ་དཀའ”ཞེས་གསུངས།
ཧའོ་ཁེན་གྱིས་བརྩམས་ཆོས་གསར་བ་དེའི་ནང་དུ་ལྷ་ཁང་རྙིང་བར་གནས་བཤད་གསར་བ་བྱེད་པའི་ཚུལ་གྱིས“འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོ་མེད་པ”ཁོ་ན་ཙམ་བཤད་པ་རེད་དམ་ཞེ་ན། མིན་ནོ།།
《ཇུས་འགོད་ཆེན་མོ》ཡི་བརྗོད་བྱ་ནི། འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོ་ཡོད་མེད་ཙམ་ལས་ཤིན་ཏུ་གལ་འགངས་ཆེ་བ་ཞིག་སྟེ། མིའི་རིགས་འཚོ་བར་ཤིན་ཏུ་འཚམས་པའི་འཇིག་རྟེན་འདི་འདྲ་ཞིག་ཡོད་དོན་ནི། དེ་ཉིད་དོན་དུ་སུ་ཞིག་གིས་ཇུས་འགོད་བྱས་པ་ཡིན་པ་དེ་རེད།
《ཇུས་འགོད་ཆེན་པོ》ནི་ཧའོ་ཁེན་གྱི་སྐབས་དེའི་ལོ་ངོ་བཅུའི་རིང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཆེན་པོ་གཅིག་བུ་རེད། དངོས་ཁམས་རིག་པ་བ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་བཤད་ན། ཧའོ་ཁེན་གྱིས་བསམ་པའི་དོན་མང་པོ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཐར་ཐུག་གི་བརྗོད་གཞི་དག་སྟེ། འཇིག་རྟེན་ཇི་ལྟར་ཆགས་པ་དང་ཅིའི་ཕྱིར་ཆགས་པ། ངེད་ཅག་ཅིའི་ཕྱིར་འཚོ་བ། ཅིའི་ཕྱིར་ཡོད་པ་ཡིན་ན་མེད་པ་མིན་པ་འབྱུང་བ། ཅི་ཞིག་ནི་རང་བཞིན་དང་ངོ་བོ་ཉིད་ཡིན་པ། ཅིའི་ཕྱིར་རང་བྱུང་གི་ཆོས་ཉིད་དག་ནི་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་ཞིང་ཞིབ་པས་ཚེ་སྲོག་དག་གནས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་སོང་བ། སྲིད་པ་ཆེན་པོ་སུ་ཞིག་གིས་ཇུས་འགོད་བྱས་པ་ལྟ་བུར་སྣང་བས་དེའི་རྒྱབ་ན་བརྩེ་བའི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོ་ཞིག་ཡོད་དམ་མེད་པ་དང་། ཚན་རིག་གིས་དེ་ལ་འགྲེལ་གཞན་ཞིག་རྒྱག་ཐུབ་མིན་སོགས་རེད།
འཇིག་རྟེན་ཇི་ལྟར་ཆགས་པ་དང་ཚེ་སྲོག་གི་རང་བཞིན་སོགས་རྩ་བར་གྱུར་བ་དེ་དག་ནི་དེ་སྔ་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་དཔྱད་བྱ་ཡིན་ནའང་དེང་འདིར་ཚན་རིག་པ་དང་། མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ། ལྷ་རིག་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཐུན་མོང་དུ་དཔྱད་བྱ་དང་། སོ་སོས་རང་ཉིད་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་ས་ཞིག་གོ། གསར་དུ་རྙེད་པའི་རིག་པ་འགའ་ཞིག་གིས་ངེད་ཅག་གི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་བར་འགྱུར་བ་གཏོང་བ་དང་། ཐ་ན་ངེད་ཅག་གི་བླ་ན་མེད་པའི་དད་མོས་ཀྱི་མ་ལག་ལའང་གནོད་པ་གཏོང་གིན་ཡོད།
《ཇུས་འགོད་ཆེན་མོ》རུ། ཧའོ་ཁེན་དང་ལེན་ནར་རྡི་གཉིས་ཀྱིས་འཇིག་རྟེན་གྱི་གསང་བའི་སྐོར་གྱི་ཚན་རིག་གི་ལྟ་ཚུལ་གསར་བ་ཞིག་ཞིབ་པར་སྤྲོས་པ་རེད། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས། ཁོན་ཊོམ་སྨྲ་བའི་ལུགས་ལྟར་བྱས་ན། སྲིད་པ་ཆེན་པོར་ཁེར་ཚུགས་སུ་ངེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིག་ཡོད་པར་མ་ཟད་ངེས་པ་མེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་རེད། དེ་བས་ངེད་ཅག་གི་འཇིག་རྟེན་འདི་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་སྟོང་བའི་ངང་ནས་ཆགས་པའི་འཇིག་རྟེན་གྲངས་མེད་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ལས་མ་འདས་ཤིང་། འཇིག་རྟེན་དེ་རེ་རེར་རང་བྱུང་གི་ཆོས་ཉིད་ཀྱང་སྣ་ཚོགས་པ་ཡོད་སྲིད། དེ་མིན་ངེད་ཅག་རང་ཉིད་ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆེས་སྔ་མོའི་ཁོན་ཊོམ་འཕྱུར་ཅིང་འཇགས་པ་ལས་ཐོན་པ་ཙམ་དུ་ཟད་དོ།།
ཧའོ་ཁེན་དང་ལེན་ནར་རྡི་གཉིས་ཀྱིས་གོང་གི་དོགས་གཞི་དག་སེལ་བའི་རེ་བ་ནི“M-གཞུང་ལུགས”ལ་བཅོལ་ཡོད། “M-གཞུང་ལུགས”ཀྱིས་ངེད་ཅག་དང་ངེད་ཅག་གི་འཇིག་རྟེན་འཆིང་བྱེད་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་དག་ཞིབ་པར་བཀྲལ་ཡོད་ལ། དེ་ནི་འཐུས་སྒོ་ཚང་བའི“ཀུན་ལྡན་གཞུང་ལུགས”ཉིད་མིག་སྔའི་བར་བཀོལ་ཐུབ་པར་བྱེད་ཀྱང་སྲིད་པའི་གཞུང་ལུགས་ནང་གི་གཅིག་ཡིན། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས“གལ་སྲིད་M-གཞུང་ལུགས་བདེན་པར་བསྒྲུབ་ཐུབ་ཚེ། དེ་ནི་ཨེན་སི་ཐན་གྱིས་བཙལ་བའི་ཀུན་ལ་ཁྱབ་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། མིའི་རིགས་ཀྱི་རིགས་ལམ་གྱི་མཐར་ཐུག་གི་རྒྱལ་ཁ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན”ཞེས་གསུངས་ཡོད།
༼ རྩོམ་འགན་པ། འཇམ་དཔལ། ༽
